Akaryakıt dağıtımda taşlar yerinden oynadı

İbrahim EKİNCİ

İSTANBUL - Akaryakıt dağıtım piyasası çok hareketli. Yıl başından bu yana üç yeni şirket lisans alarak piyasaya girdi. Geçen yıl da 4 şirket lisans almıştı. Ancak, lisans iptali tarafı daha hareketli. Bu yıl 7 şirketin lisansı iptal edildi. Geçen yıl da 9 şirketin lisansı iptal edilmişti. 2010 yılındaki 10 iptal de dahil edildiğinde, son 2.5 yıl içinde toplam 26 dağıtıcı piyasadan çekilmiş veya lisansını kaybetmiş oldu.
Aynı dönemde piyasaya giren, lisans alan şirket sayısı ise 16'da kaldı. Böylece lisans iptali, konsolidasyon gibi nedenlerle toplam dağıtıcı sayısında 10 adet azalma oldu. EPDK verilerine göre halen 46 dağıtım lisansı yürürlükte. Yine EPDK'nın Mart 2012 verilerine göre pisada fiilen dağıtım yapan, pay sahibi olan şirket sayısı ise 42.
Bu yıl Makro (flyoil), Z Petrol (Zpet - Petus) ve Çeken Akaryakıt (Çekoil) piyasaya girdi. Böylece  2010 - Mart 2012 dönemi arasında piyasa giren 16 yeni şirketle birlikte dağıtım lisansına sahip şirket sayısı toplamda 46'ya ulaştı. Geçen yıl Bospet, Uluslararası Akaryakıt, Pasifik ve İztaş almıştı. Bu şirketlerin pazar payları binde 1'in altında. Sadece Pasific binde 1 paya sahip. Pazarda henüz ciddi bir pay sahibi değiller.
Son dönemde piyasada dengeleri değiştiren 6 önemli gelişme oldu. Birinci önemli gelişme, intifa sözleşmelerinde sürenin 5 yılla sınırlanlamasıyla istasyonların ana dağıtıcılarla sözleşmelerini yenilediği dönemde yüzlerce istasyonun transfer olmasıyla yaşandı. Payını büyütmek isteyen küçük dağıtıcılar, transferlerle istasyon sayılarını artırdılar. Büyük dağıtıcıların tamamı pazar payı kaybetti.

Devletin şirketi TP şaşırttı 107 istasyonu var hedefi 750
İkinci önemli gelişme; devletin akaryakıt dağıtım şirketi TP Petrol, büyük bir atak yaparak sıralamaları adeta altüst etti. 2010 yılında 23. sıradan olan bu şirket 5'inci sıraya yükseldi, payı yüzde 6.6'ya geldi. Böylece dağıtım sektöründeki en önemli değişimi TP gerçekleştirdi. Bu şirketin 2010 yılındaki piyasa payı yüzde 0.4'tü ve dağıtım şirketleri içinde 23. sıradaydı. Mart 2012 itibariyle payı yüzde 6.6, sektör içinde 5'inci sırada. Total, Aytemiz, Lukoil gibi birçok bilinen markayı solladı. TP'nin piyasa payını büyütmesindeki en önemli etken füel oil dağıtımı ile kamu alımlarından büyük pay alması oldu. Fakat asıl önemlisi hedefi: Halen 107 istasyona ulaşan şirket 2020'ye kadar 750 istasyon ve yüzde 10 pazar payı hedefliyor. Böylece etkinliğini fuel oilden petrol tarafına da taşımış olacak. TP, 1963 yılında TPAO tarafından kurulmuştu. 2006'da yine TPAO'ya bağlı TPIC'in alt kuruluşu oldu. Asıl faaliyeti Türkiye'ye resmi olmayan yollardan giren akaryakıtın piyasaya girmesini önlemek, bu yakıtları toplamak ve satmaktı. Ancak 15 Ocak 2007'de akaryakıt pazarlama faaliyetine başladı. 2009'dan itibaren "TP Petrol Dağıtım A.Ş" olarak faaliyete devam ediyor.

Akpet'i alan Lukoil'in payında gerileme oldu
Üçüncü önemli gelişme Lukoil'e satılan Akpet'in intifa sözleşmeleri döneminde bayi ve pazar payı kaybına uğraması oldu. 700 istasyonla Lukoil'e satıldığı dönemde yüzde 4.7 pazar payı olan bu şirketin payı EPDK verilerinde yüzde 1.2 düzeyinde gözüküyor. Ancak bazı Akpet istasyonları 'Lukoil'e çevrildiği için gerçek payı Akpet ve Lukoil istasyonlarının toplamı olarak değerlendirimeli. 2009 yılında başlanan bu dönüşüm ve yeni istasyonlarla Lukoil'in pazar payı yüzde 1.9 düzeayine gelmiş bulunuyor. Akpet ve Lukoil istasyonları birlikte değerlendirildiğinde pazar payı yüzde 3.1 oluyor. Buna göre yüzde 1.6 pazar payı kaybı yaşamış durumda.
Lukoil, Mart 2006'ya kadar Aytemiz, sonrasında ise ad değiştirerek yoluna Akpet olarak devam eden dağıtım şirketini alarak Türkiye pazarındaki faaliyetlerini genişletmişti. Akpet o dönemde dağıtım lisansına sahip 50 şirket arasında pazar büyüklüğü bakımından 6. sıradaydı. Lukoil'in satın almadan sonra pazar kurallarının 'beklenmedik' şekilde değiştirilmesinden çok rahatsız olduğu konuşuluyor.

İsmail Aytemiz bu işi biliyor yeni şirketi de hızlı ilerliyor
Pazardaki dördüncü önemli gelişme ise Akpet'i Lukoil'e satan İsmail Aytemiz'in yeniden piyasaya dönüşü oldu. Aytemiz, iki yıl içinde 500 milyon dolara sattığı Akpet'ten sonra yine büyük bir zinci ortaya çıkarmayı başardı. Petrol sektörünün duayeni Aytemiz, 1997 yılında kurduğu Aytemiz Petrol İstasyonlarını (Akpet'i) Temmuz 2008'de 700 istasyona ulaştırdıktan sonra Lukoil'e sattı. Daha sonra kendisi yeniden dağıtım lisansı alarak Aytemiz istasyonları açmaya başladı ve birkaç yıl içinde sıfırdan 287 istasyona ulaştı. Aytemiz, 2010'da sözleşme yenileme döneminde de transfer gerçekleştiren şirketlerden biriydi ve Mart 2010'da 210 bayiye, sonra yeni istasyonlar açmaya devam ederek 287'ye ulaştı. Mart 2012 itibariyle pazar payı yüzde 1.7. İsmail Aytemiz, "40 yakın istasyon lisans bekliyor. Demekki 300'ü geçiyoruz" dedi. Akpet satışında piyasaya dönüşlerini engelleyen bir hüküm olmadığını belirten Aytemiz, devletin TP ile piyasaya dönüşünü eleştirdi. Aytemiz, "Yüzde 45 - 50 payı olan Petrol Ofisi'ni sattılar. Şimdi TP ile dağıtım işinde büyümeyi arzu ediyorlar. Yeni KİT'ler oluşuyor" dedi.

Full istasyonları Doğan'ı çekti
Beşinci önemli gelişme, Full istasyonlarının sahibi Asya Akaryakıt'ın lisans alması oldu. 2010 yılında piyasaya giren bu şirket, yüzde 1.7 pazar payı ile iki yıl içinde 11. sıraya oturdu. Bu şirketin yüzde 60'ının Doğan Grubu'na satışı konusunda taraflar arasında anlaşmaya varıldı. İşlem devam ediyor. Böylece Doğan Grubu, Petrol Ofisi'nden çıkarken, Full markasıyla sektöre geri dönmüş oldu.

Demirören, Milan'ı büyüttü
Mardinli Süleyman Bölünmez'in şirketi Moil, 2010 yılında Demirören Grubu'na geçtikten sonra adı Milan oldu. İETT'ye akaryakıt satıyor. Moil markasıyla faaliyet gösterdiği ve Bölünmez'e ait olduğu dönemde (2010) payı yüzde 1.5 düzeyindeydi. Demirören'le birlikte Milan Petrol olarak faaliyet gösteren şirketin 2012 itibariyle pazar payı yüzde 2.1.

43 lisans iptali oldu
EPDK verilerine göre toplam 43 dağıtım lisansı çeşitli nedenlerle iptal edildi. Bu yıl 7 şirketin, geçen yıl 9 şirketin lisansı iptal edildi. 2010 yılında 10 şirketin lisansı iptal edilmişti. Böylece son 2.5 yıl içinde 26 dağıtıcı pisadan çekilmiş oldu. Önceki yıllar iptal edilenlerle birlikte toplam 43 şirket çekilmiş oldu.

TP, depo yatırımları yapıyor
Devletin dağıtım şirketi TP'nin internet sitesindeki tanıtım yazısında şu bilgiler veriliyor:
"TP'nin öncelikli amacı, her ilde bayi ağını genişletmektir. Bugüne kadar 107 istasyona ulaşan TP, 2009 yılında toplam 316 bin ton akaryakıt satışı yaparak en büyük işlem hacimli 8 şirket arasına girmiş, siyah ürün satışlarında 5. büyük şirket, toplam akaryakıt satışlarında ise 8. büyük şirket olmuştur. 2010 yılının ilk yarısında toptan satışları ile akaryakıt dağıtım firmaları arasında ilk 8 içerisinde yer almaktadır. TP, genç ve dinamik, yeni yönetim kadrosu ve etkin satış ve pazarlama stratejisi ile 2020 yılına kadar 750 istasyon ve yüzde 10 pazar payı hedefine doğru emin adımlarla ilerlemektedir.

TP, dağıtım şirketi olabilmenin en önemli temel şartı olan depolama ve lojistik altyapı çalışmaları çerçevesinde, Dörtyol (94 bin metrekare)

ve Kırıkkale (21 bin metrekare) depolarını hizmete almıştır. Ege bölgesinde depo yapımı için İzmir-Aliağa'da arazi satın alınmıştır. Ayrıca; İzmit, İstanbul, Karadeniz, İzmir ve Trakya gibi stratejik noktalarda yeni ikmal, depolama tesisleri kurulması ve faaliyete geçirilmesi için çalışmalar devam etmektedir. Dörtyol Dolum Tesisinde mevcut kapasiteye ek olarak, 16 bin metrekarelik benzin-motorin, ihrakiye için ise 45 bin metrekarelik fuel oil ve Motorin-Marin dizel tanklarının projelendirilmesi tamamlanmıştır; ayrıca (...) AB normlarında bir tanker filosu oluşturmuştur."