Küresel kararların bizdeki yansımaları
Hiçbir küresel kriz dalgasının değiştirdiği dengelerden ayrı düşemiyoruz. Küresel tercihler yeni bir konjonktüre girdiğinde, bizim için de aynı döngü geçerli oluyor. Küresel ekonominin oynaklığı, ulusal ekonomimizde de benzer salınımları ateşliyor.
1999’un son çeyreğinden başlayıp 2001 yılının son çeyreğine dek süren dot-com balonunun hemen sonrasındaki yılı da çöküşle tamamlamıştık. Nasdaq, teknoloji hisseleri liderliğinde 5000 doruğuna kadar tırmanmıştı. Bize yönelik doğrudan yatırımların öncelikleri de hızlı bir değişim göstermişti. 2002-2014 dönemindeki DYSY, sanayi ve hizmet olarak iki temel sektör bazında irdelendiğinde, yurtdışını birebir yansıtır.
Etkileşimdeki benzerliği, VIX endeksiyle “Sanayi/Hizmet (S/H)” DYSY oranını üst üste ve aynı grafikte örtüştürerek açıkça görebiliriz. Zamanlamada bir faz farkıyla ortaya çıkan VIX ile S/H korelasyonu, dot-com krizinin yatırım karakteristiğiyle uyumlu seyretmektedir. VIX, ABD borsalarının oynaklığını ölçen bir endekstir. Bunu, ABD borsalarının üzüldükçe ya da sevindikçe artan nabzı gibi de düşünebiliriz. Son dönem krizlerinde VIX’in iç dinamikleri iki temel noktayı öne çıkartmaktadır. a) Borsaların ana yükseliş dalgalarında VIX endeksi zirvesine kurulmaktadır. Balon ortamı davranışsal ekonomi gerçeğiyle borsaların gerginliğinin bir yansımasıdır. Varlık fiyatının içsel (adil) değerden her yukarı yönlü kopuşu, zirveye doğru atılmış bir adımdır. VIX’i artıran korku psikolojisidir. Zirve tamamlanıp geri dönülecektir, ama nereden? b) Zirveden dönüş, kararlı bir oynaklığı da beraberinde getirir. Yükselişin zirve istikametinde sürecek olduğuna inananlarla inanmayanlar bir tür bilek güreşine tutuşacaklardır. Galip görüş, borsanın yeni yönünü tayin eden görüş olacaktır.
Tüm bu yatırım eğilimlerindeki dönüşümler, finansal ortamdan DYSY ortamına da taşınmıştır. Teknoloji hizmet sektörüyle yer değiştirerek, 2007 Ağustos’una dek bir önceki krizin tozlarıyla benzer bir balon oluşturmuştur. 2002-2014 döneminde Türkiye’yi tercih eden DYSY, aynı tercihlerle hareket etmektedir.
Küresel DYSY, tıpkı Avrupa borç krizinin odağında yer alan İspanya, İzlanda, İrlanda, İngiltere, İtalya, Yunanistan, Güney Kıbrıs ülkelerinde olduğu gibi; gayrimenkulde, gölge bankacılıkta, aşırı kredi tahsislerinde yoğunlaşmıştı. VIX ile örtüşen S/Y oranı ve diğer analizler, eğilimin bizim için de geçerli olduğuna işaret etmektedir. Ancak, hizmet başlığındaki alt dağılımlar, hem nitelik hem de nicelik olarak farklı şekillenmiştir.
Bugün sanayinin GSYİH içinde hızla güç kaybediyor olmasından şikayet ediyorsak, zamanında müdahale edip küresel devinimlere karşı durabilmenin önemi artıyor. Kendi sanayi, eğitim, enerji, ulaştırma, tarım, ticaret ve gayrimenkul tercihlerimiz, dünü olduğu kadar bugünü, bugünü olduğu kadar yarınlarımızı etkisi altına alıyor.