Finansal şişkinlik
Son bir haftadır ekonomi dünyası küresel borsalardaki hızlı düşüşü konuşuyor. Özellikle ABD borsasındaki hızlı düşüş, çoğu kişiye şaşırtıcı geldi. Gazetemiz DÜNYA’da, sevgili Aydın Şahinalp ve Evrim Küçük konu ile ilgili güzel haberler yaptılar. Bu haberlerde borsalardaki sert düşüşün nedenleri madde madde sıralandı. Burada tekrarlamanın anlamı yok. Çünkü ben bu düşüşe farklı bir noktadan yaklaşıyorum.
Borsalar kaba bir ifade ile “yere çakılınca” yakın dönemde köşemde konuyu yazdığımı anımsadım. Arşivime baktım, yazının tarihi 8 Eylül 2017. Altı ay önce, bugün yaşananları adeta görmüşüz, o tarihteki yazının başlığı “ekonomide balon”. Yani bugün atılan başlıklar. Ne yazmışım diyerek makaleye yeniden okudum. Sizin için de makalenin bazı bölümlerini buraya aktarıyorum.
“… Deutsche Bank CEO'su John Cryan…, ECB'nin uyguladığı para politikasının ekonomide balonlara neden olduğu uyarısında bulundu Cryan, "Güçlü euroya rağmen, Avrupa'da ucuz para çağı artık sona ermelidir. Hisse senetleri, tahvil ve emlak piyasasında yaklaşan fiyat balonlarını görüyoruz" diyerek hem ECB'yi, hem de hükümetlerin genişlemeci iktisat politikalarından uzak durması gerektiğini söyledi. Eğer ECB bu uyarılara kulak tıkarsa ülkelerde yeni çatışma ortamları doğabilir uyarısı da ayrıca yapıldı.
Konuyu genişletmeden önce nedir bu balon sorusuna yanıt verelim. Ekonomide balon genel olarak varlıkların (kimi, zaman tek varlığın) yani hisse senedi, tahvil, emlak vb. (finansal ya da finansal olmayan varlıkların) fiyatlarının aşırı yükselmesi durumudur.
Bir ekonomide balon oluşmuş ise, artık onu olağan iktisat politikaları ile durduramazsınız. Parasal varlık piyasası eğer tek taraflı bu işe karışmış ise, sorun daha kolay aşılabilmektedir. Ancak menkul kıymet piyasası ile birlikte emlak piyasasında da balon var ise, risk gerçekleştiğinde yani balon patladığında ekonomiler derin bir durgunluğa düşmektedir….Tüm dünyada hisse senedi piyasasında fiyatlar yılbaşına göre çok fazla şişmiştir….. Ancak balonun yeterince şiştiğine yönelik sesler yükselmeye, analizler, raporlar çoğalmaya başladı. Bu ilişkinin test dönemi geldi gibi.”
Ve bu test şimdi yapıldı.
Uzun bir alıntı oldu. Umarım yararlı olmuştur. Analize eklemeler yapalım. Varlık piyasasındaki dalgalanmaların artmasında en önemli etken finansal serbestleşme. Sermaye akımlarının sınır tanımdan gezmesi gelişmiş ya da gelişmekte olan ülke ayrımı olmaksızın ekonomilerin kimi zaman hızla büyümesine, varlık fiyatlarının artmasına, kimi zamanda tam tersi bir etki yaratmakta.
2017 yılında dünyada hisse senedi piyasasında fiyatlar yüzde 28,4 artarken, yükselen ekonomilerde bu oran yüzde 44,7 oldu. Türkiye Eylül 2017’de hızlı yükselen borsalar sıralamasında yüzde 44,4 ile ikinci sıradaydı, yılı yüzde 43,4 ile kapattı. Ancak bu arada bazı ülkelerde fiyatlar aldı başını gitti. Örneğin, enflasyon oranının yüzde 25, bütçe açığı oranının yüzde 5,8, cari açık oranın 4,1 ve büyüme oranın yüzde 4,3 olduğu Arjantin’de, geçen yıl hisse senedi piyasası dolar cinsinden yüzde 66,6 yükseldi.
Keynes'e göre hisse senedi piyasası, bir kumarhane
Bu tür balonlar geçmişte de oldu, bundan olsa gerek Lord Keynes hisse senedi borsası için kumarhane ifadesini kullanmıştı.
Kaynak: https://www.economist.com/news/economic-and-financial-indicators/21736130-markets, erişim tarih 2 Şubat 2018.
Türkiye’de ise, borsa bir alem. Makroekonomik gelişmelere karşı duyarlılığı zayıf, ülkenin politik gelişmelerini sadece kendi açısından değerlendiren bir görünüm sergiliyor. Yazılacak daha çok cümle var. Ama…