İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin mali büyüklüğü
AHMET ARSLAN
İstanbul'un nüfusu gibi İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin (İBB) mali hacminin de bir çok devletinkinden bile daha büyük olduğu bilinmektedir. Bu çalışmamızda İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin mali büyüklüğü; bütçe (gelir- gider), bilanço (varlık ve yükümlülükler) ve personel sayısı itibariyle analiz edilecektir.
1. İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin bütçesi (gelir ve giderleri)
İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin 2019 yılı bütçe giderleri 23.8 milyar TL, bütçe gelirleri 20.6 milyar TL, finansman açığı ise 3.2 milyar TL olarak öngörülmüştür.
1.1. Giderler
Bütçe giderlerinin dağılımı tabloda gösterildiği şekildedir:
Tabloda 1'de görüldüğü üzere, İstanbul Büyükşehir Belediyesi bütçesinin yaklaşık olarak yarısı sermaye giderlerinden yani yatırım harcamalarından oluşmaktadır.
Cari transferler kısaca sosyal yardımları ve bağış ve hibeleri ifade etmektedir. Bu amaçla 2019 yılında Büyükşehir Belediyesi'nce harcanması öngörülen tutar yaklaşık olarak 1.2 milyar TL'dir. Bu rakamın yaklaşık olarak 400 milyon TL'si dernek, vakıf ve birlik gibi kurumlara yapılması öngörülen karşılıksız transferleri ifade etmektedir.
Alınan krediler dolayısıyla ödenmesi öngörülen faiz giderleri tutarı (1.1 Milyar TL) dikkat çekici mahiyettedir. Gerek cari transferler gerekse faiz giderlerinin tutarı neredeyse belediyenin toplam personel giderlerine eşittir.
1.2. Gelirler
Tablo 2'de görüldüğü üzere, İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin toplam gelirlerinin yaklaşık olarak 15 milyar TL'si yani yaklaşık olarak yüzde 75'i merkezi yönetimden aktarılan paralardan, kalan kısmı ise büyükşehir belediyesinin kendi öz gelirlerinden oluşmaktadır.
Merkezi yönetimden aktarılan gelirler kanuna istinaden şehrin nüfusu ve gelişmişlik endeksine göre otomatik bir formülle hesaplanmaktadır. Büyükşehir Belediyesi'nin özgelir olarak 2019 yılında öngörülen vergi ve harç gelirleri 135 milyon TL, taşınmaz satışı gelirleri yaklaşık olarak 3.5 milyar TL, mal ve hizmet satış gelirleri 360 milyon TL, kira gelirleri ise 417 Milyon TL'dir.
2. İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin bilanço büyüklüğü (varlık ve yükümlükleri)
İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin varlık ve yükümlülükleri aşağıdaki tabloda gösterildiği şekildedir.
Tablo 3'te görüldüğü üzere, 2017 yılı sonu itibariyle İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin varlık büyüklüğü yaklaşık olarak 86.6 milyar TL'dir. Varlıkların yaklaşık olarak 50 Milyar TL'si arazi ve arsalar ile yeraltı ve yerüstü düzenlerinden oluşmaktadır.
Varlıkların yaklaşık olarak 19.5 milyar liralık tutarı yabancı kaynaklarla yani borçla, kalan kısmı ise öz kaynaklarla finanse edilmektedir. Borçların neredeyse tamamı bankalardan alınan kredilere ilişkin bulunmaktadır. Belediyenin dış (döviz cinsinden) borcu ise yaklaşık olarak 6.8 milyar TL'dir.
3. Beşeri ve fiziki kaynaklar
2018 yılı Eylül ayı başı itibariyle belediyede; 692 memur, 1.947 sözleşmeli personel, 3.641 işçi statüsünde olmak üzere toplamda 13.280 personel görev yapmaktadır.
Taşınır ve taşınmaz mal miktarına ilişkin bilgiler faaliyet raporunda yer almaktadır.
Belediyenin 2018 yılı sonu itibariyle bünyesindeki binek araç sayısının 1.810 olması dikkat çekicidir.
4. Şirketleri
İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin doğrudan veya dolaylı olarak sahip olduğu toplam 30 şirketi bulunmakta olup 2017 yılı sonu itibariyle belediye tarafından bu şirketlere yatırılan toplam sermaye tutarı yaklaşık olarak 6.5 milyar TL'dir. Söz konusu şirketler şunlardan oluşmaktadır:
Ağaç ve Peyzaj AŞ., Belbim AŞ., Beltur AŞ., BİMTAŞ, Boğaziçi Yönetim AŞ., Enerji AŞ., Halk Ekmek AŞ., Güven Su AŞ., Hamidiye AŞ., İsttelkom AŞ., İGDAŞ, İsbak AŞ., İsfalt AŞ., İstgüven AŞ., İspark AŞ., İmar AŞ., İstaç AŞ., İston AŞ., İsyön AŞ., İdtm AŞ., KİPTAŞ, Kültür AŞ., Medya AŞ., Metro İstanbul AŞ., Otobüs AŞ., Şehir Hatları AŞ., İsper AŞ., Spor İstanbul AŞ., UGETAM, Şişli Kültür AŞ.
Bu şirketlerin 2017 yılı gelirleri 15.361.269.321 TL tutarında olup söz konusu şirketlerde 2017 yılı sonu itibariyle çalışan personel sayısı ise 28.673'dir.
5. Bağlı idareleri
İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ne bağlı idareler İETT ve İSKİ'den oluşmakta olup söz konusu idarelerin 2017 yılı sonu itibariyle mali büyüklükleri tablo 4'te gösterildiği şekildedir.
Sonuç
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, bağlı idareleri ve şirketleriyle birlikte toplam 47.5 milyar TL tutarında bütçe büyüklüğü, 110 milyar TL tutarındaki bilanço büyüklüğü ve 53 bin 544 personel sayısıyla gerçekten bir çok bakanlık ve hatta ülkeden daha büyük mali hacme sahip bulunmaktadır. Söz konusu kaynakların hukuka uygun şekilde ve şehrin menfaatleri doğrultusunda kullanılması büyük bir önem arz etmektedir.