Kreş sorunu ve vergi mevzuatı

İstihdamla ilgili sorunlardan birisi de kadın istihdamının arttırılmasıdır. Kadınların iş ve aile yaşamlarının uyumlaştırılması/ uzlaştırılması, bu noktada büyük önem taşımaktadır. Bu konuda çeşitli siyasal metin veya programlarda umut verici ifadeler yer almakla, özellikle iş hukukuna ilişkin mevzuatta önemli değişiklik ve gelişmeler sağlanmakla (doğum sonrası esnek çalışma olanağının sağlanması, doğum ve emzirmeye bağlı izinlerin gözden geçirilmesi vb.) birlikte istenilen düzeye ulaşılabildiğini şu an için söylemek zordur.

Bu konuda önem taşıyan ve üzerinde durulması gereken konulardan birisi de toplumumuzda daha ziyade kadınların üzerine yığılmış bulunan çocuk bakım konusudur. Bu konu ise hemen akla kreş sorununu getirmektedir.

14.07.2004 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan "Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik' in 15. maddesi ile, "işverenin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunan tüm iş yerlerinde, yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, toplam 150'den çok kadın çalışanı olması halinde, 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve iş yerine yakın belirli şartları taşıyan bir yurdun kurulması zorunlu kılınmıştır.

Daha sonra bu yönetmeliğin yerine geçmek üzere 16.8.2013 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan yönetmelikle de 100-150 kadın çalışanı olan iş yerleri için, çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve iş yerine yakın bir çocuk bakım yurdunun / kreşin kurulması zorunluluğu sürdürülmüştür. Kreş, işyerine en fazla 250 metre uzaklıkta olmak zorundadır, aksi halde işveren ayrıca kreş ile iş yeri arasında taşıt sağlamakla da yükümlü olmak durumundadır. İşverenlerin, ortaklaşa oda ve kreş kurabilecekleri gibi, oda ve kreş açma yükümlülüğünü kamu kurumlarınca yetkilendirilmiş yurtlarla yapacakları anlaşmalarla da yerine getirmesi mümkündür.

Kreş konusu çalışanlar için işverenden talep edilebilecek nitelikte bir haktır. Nitekim Yargıtay 9. Hukuk Dairesi E. 2015/5175 K. 2016/19971 sayı ve 14/11/2016 tarihli kararı ile işverenin bu yükümlülüğünü yerine getirmemesinin çalışana haklı sebeple, kıdem ve ihbar tazminatına hak sağlayacak şekilde iş akdini fesih hakkını verdiği sonucunu ifade eden bir hükme varmıştır.

Ancak kreş sorunu vergi mevzuatı ile de desteklenmesi ve teşviki gereken bir konudur.

İşverenler kreş oluşturma maliyetlerini ve kreş giderlerini matrahın tespitinde dikkate alabilmektedirler. Çalışanlara bu şekilde sağlanan menfaatlerde ücret olarak dikkate alınmamaktadır. İşverenlerin, kreş açma yükümlülüğünü kamu kurumlarınca yetkilendirilmiş yurtlarla yapacakları anlaşmalarla yerine getirilmesi halinde de uygulama aynı şekilde yapılmaktadır. Ancak bu uygulamanın Gelir Vergisi Kanunu'nun 23. maddesinde netliğe kavuşturma ihtiyacı sürmektedir.

Ancak kreş açma yükümlülüğü olmamasına rağmen sosyal sorumluluk bilinci ile çalışanlarına kreş olanağı sağlayan iş yerlerinde çalışanlara sağlanan bu hizmet ayni ücret olarak değerlendirilmekte ve ücretin matrahına eklenmektedir. Buradaki mekanizma, teşvik yerine, işletmeyi maliyetlerini arttırarak cezalandırma sonucunu doğurmaktadır.

Öte yandan burada yemek çeki benzeri bir uygulama, "kreş çeki" uygulaması ihdas edilerek hem çalışanların hem de işverenlerin bu konudaki maliyetleri düşürülebilir.

Masraflarını kendileri üstlenerek çocuklarını kreşe bırakan ve beyanname veren ücretlilere ve diğer kazanç sahiplerine, bu harcamalarını beyannamelerinde eğitim ve sağlık harcamaları kapsamında indirebilme olanağının da sağlanması gerekmektedir. Bu konuda Gelir Vergisi Kanunu'nun 89. maddesi, ihtiyaca cevap verebilecek netlikte değildir.

Kadın istihdamının arttırılması için vergi mevzuatının kreş konusuna daha fazla eğilmesi gerekmektedir. Maliye Bakanlığı'nda Gelir Vergisi Kanunu'nda yapılacak değişiklikler üzerinde çalışılırken, hatırlatalım istedim.