Petrol
Petrol fiyatlarındaki düşüş inanılmaz boyutta. Oyun içinde oyun olduğu yazılıp çiziliyor. Önce sonuçlar. Düşük fiyatın etkileri az çok belli. Vergi oranında düşüş gibi bir etki yapacak: (a) Tüketici talebini canlandıracak (b) Vergi avantajı hükümetler için de olumlu –akaryakıt vergi oranı yüksek değilse çünkü genel vergiler artacak (c) Sanayide maliyet düşecek. Ama eksiler de var: (1) Enerji firmalarının yatırımları düşecek (2) Bağlantılı yatırımlar da azalacak. (3) Çevreyle ilişkili yatırımlar da örselenecek. (4) Deflasyonu derinleştirecek –AB için kötü haber. (5) Finans piyasalarında enerji hisseleri düşecek; emtia ihracatçısı ülkelerde endeksler düşebilir; enerji ağırlıklı global endekslerde satış baskısı gelebilir. (6) Rusya en fazla darbe alan ülke: Putin nasıl davranacak? İlk cevabı sanırım hepimiz gördük.
Neden düşüyor? (i) ABD ve dünyada petrol arzı artıyor ve artış uzun dönemli: Sadece ABD değil, Kanada ve Rusya’da da arz artacak. (ii) Çin yavaşlıyor (iii) AB ve Japonya’da talep düşük (iv-) Tüketim mallarında –otomotiv- teknoloji petrolden tasarruf ettiriyor.
OPEC neden karışmadı? Bir görüşe göre fiyatın daha da düşmesini ve ABD’deki yeni petrol kaynaklarının zarar yazmasını bekliyor. Petrol fiyatlarıyla ilgili çalışmalarıyla tanınan Hamilton’a göre (San Diego) fiyatlar uzun süre düşük kalmayacak. Ancak geçmişte petrol fiyatının “kontrol edilebildiğini” görüyoruz. Grafik bize ne anlatıyor? Petrolün bir fiyat serisi olarak endekslenebilecek öneme sahip olduğu ilk yıl 1861. Bu yıldan 1878 yılına kadar petrol fiyatları hiç durağan değil. Fakat reel petrol fiyatı 1878-1973 arası neredeyse “düz”. 1973 yılından –yani ilk petrol şokundan- itibaren petrol fiyatlarının yeniden durağanlıktan uzaklaştığını görüyoruz. OPEC etkisi belirgin. 2005 sonrası petrolde vadeli işlemlere, emtia endeks fonlarına para akışı spot petrol fiyatlarında volatilite yarattı. Ortalama fiyatı kontrol etmeyi deneseniz bile oynaklığı kontrol etmeniz veya ikisini aynı anda yapmanız artık kolay değil.
Bugün ABD petrol fiyatlarının yükselmesine kayıtsız kalabilir mi? ABD ekonomisinde petrol tüketimiyle GSYH büyümesi arasındaki ilişki zayıfladı. Ama Arktik ve kaya gazı/petrolü marjinal maliyeti bu fiyatla zarar ettiriyor. Fiyatı kontrol edebilme gücü doğrudan kaynağı kontrol etmekten veya el koymaktan daha önemli olabiliyor. 1930’larda bir volatilite kırılması görülüyor. Volatilite kırılmasıyla beraber, 1934-1972 aralığının daha da “düz” hale geldiği söylenebilir. İlginç olan nokta 1929 sonrası ne olduğu değil: 2. Dünya Savaşı’nda da reel petrol fiyatlarının kontrol edilebilmiş olması. 1956 Süveyş kanalı krizi sırasında ABD kendi kaynaklarını arz ederek fiyatı kontrol altında tutabiliyor. Ortalama fiyatı kontrol etmeyi deneseniz bile oynaklığı kontrol etmeniz veya ikisini aynı anda yapmanız artık kolay değil.
İkinci Dünya Savaşı sonrası hızlı büyüme döneminde petrol çok önemliydi ve GSYH-petrol tüketimi (talebi) ilişkisinde eğim 1.2 idi. GSYH yüzde 1 artacaksa petrol tüketiminin yüzde 1.2 artması gerekiyordu. 2000’lere yaklaşırken bu oran neredeyse eski oranın 1/3’üne kadar gerilemişti. (c) ABD petrol rezervleri zamanla artmış durumda. (d) ABD’de petrol arzı hala talebin üzerinde seyrediyor. Petrol ABD ekonomisi için eskiden olduğu kadar önemli değil ve tüketim harcamalarında petrol harcamaların payı da düştü.
Yani? Çok uzun süre bu kadar düşük kalması tuhaf olur. Buna karşın düşüşün arzda artış, talepte düşüş şeklinde açık biçimde bir ekonomik temeli var.