Yeni kanunun delillere etkisi
Av. Cengiz AŞKAN - (LL.M)/Antalya Barosu
Yargı, yürürlükteki hukuku uygular. Kanun değiştiğinde, yargıda değişir. Yeni kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren uygulanır. Anayasal hukuk devletinden, kanunlar bağlayıcıdır. Yeni kanun, yeni bir hukuk düzeni kurar. Yeni hukuk, geçerli ve etkin hukuktur.
Hukuk devleti ve Anayasal sistem kanunlar vasıtasıyla çalışır. İdari açıdan, kanunun çalışması Resmi Gazete’de yayınlanması (Anayasa m.89; RGHCK m.4; MHUEHY m.15)(1) ile yürürlüğü daha sonra ise yürütme maddesi(2) ile belirlenen makamın uygulaması ile gerçekleşir. Yargı da ise hukukun uygulanması görevi, HMK.m.33 ve 198(3) ile hâkime verilmiştir. Hâkim, Türk hukukunu resen uygular ve yine kanuni istisnalar dışında hâkim delilleri serbestçe değerlendirir.
Yeni kanunun delillere etkisindeki, bu ikili ayrımı; idare açısından kanunun, yürürlük ve yürütme normları(4) , yargı açısından, kanunu uygulama ve delilleri değerlendirme normları(5) olarak sistematize etmek mümkündür.
Hukuk, gücünü Anayasa’dan alır. Hukukun uygulama ve yaptırım gücü devletle varlık kazanır. Devlet; yasama, yürütme, yargı ve diğer kurumlar olarak hukuku uygular. Ancak yeni kanuna uyum zaman almaktadır. Yeni kanunun uygulamaya yansıması (uyum süresi) belirlilik taşımadığından deliller açısından yeni bir değerlendirme yapmak hukuken zorunlu hale gelmektedir.
Yeni kanunun delillere etkisi üç aşamada ortaya çıkar ve tanımlanır.
1. Yenilik aşaması,
A. Uygulamaya etki,
B. Delil Sitemine etki,
2. Değişim aşaması,
A. Anlam işlevine etki,
B. İspat kuvvetine etki,
3. Yansıma aşaması,
A. Yargılama sürecine etki,
B. Karar/hüküm sonucuna etki
Dolayısıyla artık yeni kanunla birlikte mevzuat eski mevzuat olmadığı gibi, delilde eski delil değildir. Bu halde, idare yargı uygulamasını beklemez, ancak yargı; adil yargılanma hakkı ve hedef süre uygulaması bağlamında idarenin yeni kanunu uygulamasını makul süre bekleyebilir, makul süre geçtiğinde kararını oluşturmak hukuki yükümü altındadır.
Yeni kanunun delillere etkisinde, üç konu önem arz etmektedir;
1. Yeni kanun,
2. Delil,
3. Etki
Yeni kanun(6) denildiğinde ya ilk defa yürürlüğe giren (yasama faaliyeti sonucu ortaya çıkan ve ilk defa kanun numarası alan) ya da önceki (yürürlükteki) kanunu değiştiren kanun anlaşılır. Delil, ispatın konusunu oluşturur ve olgu/vakıa ispat aracıdır (HMK.m.187)(7) . Delil; geçmişe ilişkinlik, temsil, yansıtma, inandırma içeriklidir(8) . Etki ise, bir etken veya bir sebebin sonucu, nedenin bağlaşık kavramı, hüküm(9) anlamına gelir.
Yeni kanunun delillere etkisi; kişi, toplum, yargı ve devlet açısından doğru hukukun uygulanması, adil yargılanma, zaman/masraf/emek kaybının önlenmesi, sosyal/psikolojik etkinin olumlanması bağlamında aktif hukuki önem arz eder.
Yargılamanın sonucunu/hükmü deliller belirler. Delil ve ispat yargının en önemli konusudur. İzah bağlamında, yargılamadan bahsettiğinizde, delil ve ispatı anlatmış olursunuz. O halde delil yargılamanın merkezidir.
Hukuk bilimi, doğru düşünce katkıları ile gelişir. Sorun alanını görmek, gerçekçi/özgün çözüm üretmek bilimsel katkı ve yeni bilimseldir. Düşünce, bilim anlamı oluşturuyor ise kıymetlidir/bilimseldir, şekil öncelik değildir.
Doğru düşünce rotası ve bilimsel/didaktik anlatım bağlamında, yukarıda madde/başlık olarak belirtilen yeni kanunun delillere etkisinin üç aşamasının ayrıntısı aşağıda özetlendiği gibidir;
1. Yenilik aşaması; Kanunlar, toplumsal/kamusal ihtiyaçlar/öngörüler/politikalar çerçevesinde yapıldığından ve yürürlüğe konulduğundan daima bir yenilik unsuru içerir. Bu nedenle, yeni kanun mahiyeti ve fonksiyonu gereği uygulama ve delil sistemine etkir. Yeni, önceyi yeniler/ etkiler.
2. Değişim aşaması; Delilin anlamı ve kuvvetine etki, değişim aşamasını anlatır. Delilin değeranlamı yeni kanunla değişir, ikinci olarak ispatanlamı (kuvveti) değişir.
3. Yansıma aşaması; yeni kanunla, ispatanlamı (kuvveti) ve değeranlamı değişen delil, önce yargılamaya daha sonra ise karara/hükme yansır.
Yeni kanunun delillere etkisi kavramı için iki güncel örnek vermek mümkündür. İlki İmar Barışı Kanunu (7143 Sayılı Kanun Madde 16- 3194 Sayılı Kanun geçici madde 16) ve ikincisi ise Orman Dışına Çıkarmaya ilişkin (7139 Sayılı Kanun Madde 17- 6831 Sayılı Kanun Ek Madde 15, 16, 17) kanun hükümleridir.
Türk hukuk doktrini tarandığında, yeni kanunun delillere etkisi konusunda daha önce yapılmış bir çalışmaya rastlanmamıştır. İzah bağlamında bu makale ile gerçek bir sorun alanı aydınlatılmış olmaktadır. Türk hukuk literatürü açısından önemli bir düşünce/bilim katkısıdır.
Yeni kanunun delillere etkisi değerlendirildiğinde; hukuk devleti (hukukun doğru uygulanması), insan hakları (hukuki dinlenme-adil yargılanma), adalet (kişisel, toplumsal, kurumsal) korunur. Emek, masraf ve iş yükü azalır, usul ekonomisi sağlanır, adalet yücelir, kişi ve toplumun adalete güveni artar. Hukuk bilimi, adalet yolunun aydınlatıcısıdır. Doğru hukuk, bugünün ve geleceğin adaletidir.
KAYNAK:
(1) 2709 Sayılı Anayasa [ https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf] ; Resmi Gazete Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi [ http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/19.5.10.pdf ] Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik [ http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/3.5.20059986.pdf ]
(2) Erdin, B : “Kanun Sistematiğinde Madde”, Yasama Dergisi, S.8, Y. 2008, s. 102 vd. [http://www.yasader.org/web/yasama_dergisi/2008/sayi8/kanun_sistematiginde_madde.pdf ]
(3) 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu [ http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6100.pdf ]
(4) Bilgi için bkz. Araç/İba : “Türkiye'de Yasa Önerisi Hazırlama ve Norm Koyma Tekniği ve Yasamacı Mesleğinin Nitelikleri Üzerine”, AÜSBFD, Cilt: 58 Sayı: 3, s.53 [ http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/461/5246.pdf ]
(5) Ayrıntı ve bilgi için bkz. Akil, C : “Hâkimin Hukuku Kendiliğinden Uygulama İlkesi”, AÜHFD, C. 57, S.3. s.1 vd. [http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/1498/16511.pdf] ; Yıldırım, M.K: “Medeni Yargılama Hukukunda Hâkimin Rolü”, MÜHFHAD, C.22, S. 3027 vd. [http://dergipark.gov.tr/download/article-file/373682], ; Kale/Keser: “Medeni Yargılama Hukukunda Delil Sistemi”, MÜHFHAD, C. 21, S.2, 701 vd. [ http://dergipark.gov.tr/download/article-file/273394 ] ; Yavaş, M : “Medeni Yargılamanın Amacı Bağlamında İspat Yükü Kavramı”, MÜHFHAD, C. 21, S.2, 741 vd. [http://dergipark.gov.tr/download/article-file/273396 ] ; Toraman, B : “Medeni Usul Hukukunda İspat Hakkına Dair Bazı Tespit ve değerlendirmeler”,DEÜHFD, C.16, Özel Sayı 2014, s. 1483 vd. [ http://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2015/09/BARI%C5%9E-TORAMAN.pdf ] ; Özmumcu,S: “1086 Sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ile 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Delillerin İkamesi Hakkındaki Hükümlerine Mukayeseli Bakış, Kazancı Hukuk Dergisi Ocak-Şubat 2013, s. 42 vd. [ http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423872228.pdf ] ; Özkaya-Ferendeci, H.Ö: Yeni Hukuk Muhakemeleri Kanunu’ndaki Belge Terimi ve İspat Hukukundaki Yeri”, DEÜHFD, C. 16, Özel Sayı 2014, s. 813 vd. [http://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2015/09/H.%C3%96ZDEN-%C3%96ZKAYA-FERENDEC%C4%B0.pdf ]
(6) Yeni Sisteme Göre Yasama El Kitabı, TBMM Kanunlar ve Kararlar Başkanlığı, 2018, s. 41 vd.
[ https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/Yasama_El%20Kitabi.pdf ]
(7) 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu [ http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6100.pdf ]
(8) Ayrıntı İçin Bkz. Pekcanıtez/Atalay/Özekes: Medeni Usul Hukuku, Ankara, 2011, 11.Bası, s.464 vd.
(9) Büyük Türkçe Sözlük
[ http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts&kategori1=veritbn&kelimesec=118183 ]