'Ben yaptım oldu' modelindeki devlet desteğinin başarı şansı nedir?

Devlet harcamalarının etkinliği çok yönlü araştırılmalıdır. Genel devlet harcamalarındaki teşvikler, en çok önemli bileşendir. Doğru yere doğru teşvikleri verebilmiş ekonomiler, dünyanın her zaman yükselen yıldızları olmuşlardır. Hükümetler, kendi iradelerine bırakıldıklarında hiçbir zaman teşvikler konusunda objektif olmamışlardır. Kendi iradeleri ne demek? Hükümetin ana teşvik politikası iki temel başlıkta toplanır. İlki, babacılığa (paternalizm); ikincisi tüketicinin, vatandaşın, bireyin özerkliğine (otonomi) dayanır. Doğru olan modern tercih yani, özerkliktir. Paternalizmin kayırmacı olmaması olanaksızdır. Dünya ekonomi tarihinde Rusya’nın 1930’lu yılları kalkınması, ilk önceleri başarılı bir paternalizm şeklinde görülürdü. Rusya’nın ekonomi tarihinde kısa vadeli işe yaramıştı. Gerçek etki Gorbaçov sonrasında öğrenilebildi. Başarılı görünen bu babacılık(paternalizm) örneği de uzun vadede başarısızlığa mâhkum olmuştur.

Doğruluğundan şüphe bulunmayan hangisidir?

Hükümetler; tüketicinin, vatandaşın, bireyin tercihlerinde sadece “yapıcı akıl veren” rolde olmalıdır. Bu öğütleri de yapıcı kılmak için iki şartı yerine getirmelidir. İlki, sağlıklı tercihlerle ayrıştıkları noktadaki doğruyu işaret edebilmesi; ikincisiyse, hiçbir itaatkârlığı içermeyen bağımsızlıkta olabilmesidir. Steven Lewits teşvikler için şu sınıflandırmayı yapıyor:

i. Mali teşvikler.
ii. Ahlaki, teolojik (din eksenli) teşvikler.
iii. Toplumsal teşvikler.
iv. Yasal ya da benzeri teşvikler.

Ayrıca ekliyor, normal tercihlerle ifşa edilen tercihler arasında çok ciddi farklılıklar yer vardır. Bu farkı da bilim insanlarıyla ekonomilerin politika yapıcılarının ölçmeleri gereklidir. Bir başka çalışma da; John Beshears, James J. Choi, David Laibson ve Brigitte C. Madrian tarafından “Tercihler nasıl ifşa edilirler?” makalesinde belirttiği 5 farklı tercih bulunmaktadır. Ekonomistler ifşa ile normal tercihler arasında çelişki tespit ettiklerinde bunu bir analitik çatı altında ifade edebiliyor olmaları gereklidir ki; ölçebilip, yönlendirebilsinler. Ekibin 5 farklı faktörü

a. Pasif tercih
b. Karmaşıklık
c. Sınırlı kişisel deneyim
d. Üçüncü taraf pazarlama
e. Zamanlararası başkalaşan tercih.

Türkiye’de sübvansiyonların gelişimi

Genel devlet harcamalarımız arasındaki sübvansiyon, Türkiye İstatistik Kurumu’nca (TÜİK) en güncel 2017 yılına ilişkin ekonomimizdeki durumu yansıtmaktadır. TÜIK’deki bu seri, 2009 yılına kadar geçmişe uzanabilmektedir.

Grafik. Subvansiyon Ödemeleri (Milyar USD)

Sübvansiyonlar bizde 2009-2013 döneminde stabil kalmıştır. Bu 5 yılın ortalamasında 6.53 milyar dolar düzeyine oturmuştur. 2014 yılında ise, 10.51 milyar dolar seviyesine zıplamıştır. Sonraki yıllarda da bunun altına düşmemiştir. İkinci bir sıçrama, 2016 yılında ve 13.17 milyar dolar düzeyindedir. Bunu da 2017’de 14.94 milyar dolar zirvesi izlemektedir. Sübvansiyonlarımızın artış hızları güçlü olsa da, etkinlikleri paternalizmin etkisi altında gelişmiştir. Sonuç olarak, “ben yaptım oldu” anlayışından da çok uzağa düşememektedir