Gümrük, satınalma komisyonlarını nasıl değerlendiriyor?
Gümrükler Genel Müdürlüğü geçtiğimiz günler tüm Gümrük ve Ticaret Müdürlükleri'ne bir bildirim yaptı. Buna göre, Gümrük Kanunu'na göre, satın alma komisyonları dışındaki komisyonlar ve tellâliyenin, eşyanın fiilen ödenen veya ödenecek fiyatına dahil edilmemiş, ancak alıcı tarafından üstlenilen bölümünün gümrük kıymeti belirlenirken, ithal eşyasının fiilen ödenen veya ödenecek fiyatına ilave edilmesi gerekiyor.
“Satın alma Komisyonları” ifadesi; “İthalatçının temsilcisine kıymeti belirlenecek eşyanın satın alınmasında yurtdışında verdiği temsil hizmeti karşılığında ödediği ücret” şeklinde tanımlanıyor.
Aracılara ödenen ücretlerin satınalma komisyonu sayılıp sayılmayacağı şu kriterlere bağlanıyor:
1. Satınalma komisyonculuğu hizmetinin tespiti
Satınalma komisyonculuğu hizmetinin varlığı ve gerçek niteliğini tespite yarayacak tüm belgelerin gümrük idaresine sunulması gerekir. Bu belgelerden biri, komisyoncunun görevini tamamlayıncaya kadar yerine getirmesi gereken işlemleri belirten, alıcı ile komisyoncu arasındaki aracılık sözleşmesidir. Gümrük idaresinin talebi üzerine, alıcı ile aracı arasındaki anlaşma koşullarını belirten aracılık sözleşmesi ile bu sözleşmenin gerçekliğini ispatlayan sipariş emirleri, akreditif, yazışmalar vb. diğer tevsik edici belgelerin ibrazı gerekir. Yazılı bir aracılık sözleşmesinin bulunmadığı durumlarda, aracılık ilişkisinin varlığını açık bir şekilde gösteren, yukarıdaki paragrafta sözü edilenler gibi tevsik edici belgelerin ibrazı gerekir. Aracılık ilişkisini ispata yarayacak yeterli belgenin ibraz edilmemesi durumunda, satınalma komisyonculuğu ilişkisinin bulunmadığı sonucuna varılır.
2. Satınalma komisyoncusunun üstlendiği riskler ve yerine getirdiği hizmetler
Satınalma komisyoncusunun normalde bir satınalma komisyoncusu tarafından yerine getirilenlere ek bir risk alıp almadığı veya ek bir hizmet yerine getirip getirmediğinin araştırılması gerekir. İthal eşyasına ilişkin ödemenin, aracının kendi fonlarından yapılması buna bir örnektir. Bu, aracının satınalma komisyoncusu olarak gösterdiği faaliyet sonunda bir ücret almasından çok, eşyanın mülkiyetine sahip olmaktan doğan bir zarar veya kâr elde etmesi olasılığını ortaya çıkarır. Böyle durumlarda bir satınalma komisyonculuğu ilişkisi oluşturan tüm koşulların incelenmesi gerekir.
3. Tarafların “ilişki”li olduğu durumlar
Araştırılması gereken bir faktör de ticari muamelede yer alan taraflar arasında “ilişki” varlığıdır. Örneğin, aracının satıcı ile veya satıcıya bağlı bir kişiyle arasındaki ilişki, söz konusu aracının alıcıyı temsil etme özelliğini etkileyebilir. Bir aracılık sözleşmesinin varlığına karşın, gümrük idaresi, söz konusu aracının gerçekten de satıcı veya kendi hesabına değil de alıcı hesabına çalıştığını belirlemek üzere tüm koşulları inceleyebilir.
Aracının satıcı ile ilişkisi varsa, aksi ilişkisiz taraflarla yapılan işlemlerdeki koşullarla uygunluk gibi kanıtlarla ispatlanmadıkça, aracı satın alma komisyoncusu olarak değerlendirilemez. Aracı, alıcı ile ilişki içinde ise, aracının hakiki bir satın alma komisyoncusu olup olmadığı; icra ettiği fonksiyonlar ve aldığı ücret, müstakil satın alma komisyoncuları ile karşılaştırılarak değerlendirilir.
4. Eşya faturasının aracı tarafından düzenlenmesi
Bazı ticari muamelelerde, aracı sözleşmeyi tamamlar, ithalatçıya eşyanın fiyatını ve kendi ücretini ayrı ayrı gösteren bir ikinci fatura düzenler. İkinci bir satış faturası düzenlemiş olması kendisini eşyanın satıcısı haline getirmez. Gümrük Kanunu'na göre, eşyayı tedarik edene ödenen fiyat satış bedeline esas alındığı için; gümrük idaresi, eşyayı tedarik edenin düzenlediği fatura ve diğer belgelerin, beyan edilen kıymeti tevsik etmek üzere ibrazını talep edebilir.
İthalatçının gümrük idaresine, eşyayı tedarik edenin aracıya verdiği ticari faturayı veya satışı ispata yarayacak diğer belgeleri ibraz etmemesi durumunda; söz konusu satış, ihraç amacıyla yapılmış gerçek bir satış olarak kabul edilmez.
5. Aracının verdiği hizmet ile karşılığında istenen ücretin orantılı olması
Yerine getirilen hizmet karşılığında istenen ücretin de hizmetle orantılı olup olmadığı araştırılabilir. Satınalma komisyoncusunun mutad fonksiyonları dışında kalan bir hizmet göstermesi durumunda, bu ek hizmet alıcıdan talep edilen ücreti de etkiler. Örneğin satınalma komisyoncusu eşyanın fabrikadan ihraç liman veya mahalline kadar nakline aracılık etmek yerine, bu nakliye işini kendisi yapabilir ve ücreti nakliye giderlerini de içerebilir. Bu örnekte, toplam ödeme satınalma komisyonu olarak değerlendirilemez. Ancak, ödemenin satınalma komisyonculuğu hizmetine ilişkin ayırtedilebilir bölümü, satınalma komisyonu olarak nitelendirilebilir.
6. Aracının satınalma komisyoncusu olup olmadığı incelenirken dikkate alınacak bazı unsurlar
Genel olarak, satın alma komisyoncusu eşyanın kaybı riskini üstlenmez. Keza, nakliye ve elleçleme maliyetlerini de genel olarak satın alma komisyoncuları üstlenmez. Satın alma komisyoncuları, satıcıya nasıl ve ne zaman ödeme yapılacağını kontrol etmez. Ödemenin aracıya yapılması halinde, satın almadan önce mi sonra mı yapıldığı önemlidir. Sonra yapılması halinde aracının satıcı konumunda olması mümkündür.