Melek yatırımcı

Rüknettin KUMKALE
Rüknettin KUMKALE rkumkale.ymm@gmail.com

1. MELEK YATIRIMCI NEDİR ? 

Melek yatırımcı, çok basit ifade ile sermayesi olmayan müteşebbislere destek veren yatırımcıdır.  

Melek yatırımcı ifadesi birçok yazar tarafından sonucu aynı olacak şekilde tarif edilmiştir. 

Yatırımcıların gerek finansal olarak gerekse bilgi - birikim veya network olarak start up ya da büyüme aşamasındaki girişimcileri desteklemesine dayalı olan bir sistemdir.i

Melek Yatırımcı, "Ya başlangıç aşamasındaki girişimci veya yatırımcılara ya da yüksek riskle beraber hızlı büyüme ihtimali olan firmalara kuruluşlarının çok erken bir döneminde yatırım yapan özel bir yatırımcı tipi" olarak tanımlanabilir.ii

Küçük müteşebbis veya müteşebbis ruhlu birisi, aklında para kazanılacak bir fikri–projesi var, ama parası yok ve bankadan kredi alamıyor. Çünkü henüz ne kredibilitesi var, ne de teminatı. Banka, projeyi beğense de kredi veremiyor, çünkü ortada öz kaynak yok. Tahvil de ihraç edemiyor, çünkü ya ortada şirket yok ya da başlangıç sermayesi. Melek yatırımcı, işte bu tür yeni bir fikir, bir buluş veya bir teknoloji geliştirmiş, ancak bunu ticari bir ürün haline getirmek için yeterince parası olmayan müteşebbis veya müteşebbis adaylarını öz kaynakla finanse eden yatırımcılara deniyor.iii

Melek Yatırımcı, henüz yolun başında olan (Start-up) bir iş fırsatına yatırım yapan, işletmelerin büyümeleri veya gelişmeleri için sermaye sağlayan kişidir. Diğer bir tanımda ise; yüksek risk ve yüksek büyüme potansiyeli içeren firmalara, kuruluşlarının çok erken bir döneminde yatırım yapan özel bir yatırımcı tipi olarak ifade edilmektedir. Girişimden yaptığı yatırım miktarıyla doğru orantılı hisse almakla birlikte genelde bireysel destek sunarlar. Ekonomik, sosyal ve kişisel sebepler, finansal faktörlerin yanı sıra yatırım kararlarını etkiler. Karar alma sürecine iç görülerini eklemekte sakınca görmeyen melek yatırımcılar bu yatırımdan çıkış yapana  kadar girişimin bir parçası olmayı tercih ederler.iv

15.02.2013 tarih ve 28560 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelikte ise Bireysel katılım yatırımcısı (BKY): Kişisel varlıklarını ve/veya tecrübe ve birikimlerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketlere aktaran gerçek kişiler olarak tanımlanmaktadır. 

2. HUKUKİ BOYUTU

Melek yatırımcı müessesesi 15.02.2013 tarih ve 28560 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik ile mevzuatımıza girmiştir. Bu yönetmelik, 21.08.2013 tarih ve 28742 ve 24.12.2014 tarih ve 29215 sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelikler ile iki defa değişikliğe uğramıştır. 

Ancak bu tarihten önce 29.06.2012 tarih ve 28338 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Bireysel Emeklilik Tasarruf Ve Yatırım Sistemi Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 10. maddesiyle Gelir Vergisi Kanunu’na eklenen 82. Geçici Madde ile konunun vergisel boyutu belirtilmiş, bir anlamda alt yapısı hazırlanmıştır. 
 
Bireysel Katılım Yatırımcısı (BKY) olarak faaliyette bulunan gerçek kişilerin vergi desteğinden yararlanabilmeleri için BKY lisansına sahip olması şartı aranır.

Bireysel Katılım Yatırımcısının lisans sahibi olması için aşağıda yer alan yüksek gelir veya servete sahip yatırımcı ya da tecrübeli yatırımcı tanımlarındaki şartlardan herhangi birini taşıması gerekir:

1. Yüksek gelir veya servete sahip yatırımcılar;

1.1.  Lisans almadan önceki iki yıl için, yıllık gelir vergisi beyannamesinde yer alan gelir unsurlarının veya ücretli çalışanlar için yıllık ücretlerinin gayrisafi tutarları toplamı olarak ifade edilen yıllık gayrisafi geliri en az 200.000,00 TL olan veya,

1.2. Müracaat anında sahip oldukları her türlü menkul ve gayrimenkul varlıklarından oluşan kişisel servetin toplam değeri en az 1.000.000,00 TL olan yatırımcıları,

ifade eder. Ancak; ikamet edilen konut veya bu konutu ipotek ederek alınan herhangi bir kredi, sigorta sözleşmelerinden doğan haklar ve emeklilik primi şeklinde kazanılan mali haklardan ölüm veya emeklilik halinde ödenecek tutarlar, kişisel servetin hesaplanmasında dikkate alınmaz.

2.  Tecrübeli yatırımcılar;

2.1. Banka ve finansal kuruluşlarda fon veya portföy yöneticisi olarak ya da banka ve finansal kuruluşların küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin finansmanı, proje finansmanı veya kurumsal finansman birimlerinde veya girişim sermayesi yatırım ortaklıkları dahil girişim sermayesi şirketlerinde müdür veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda en az iki yıl iş tecrübesine sahip olan veya,

2.2. Lisans alınmadan önce son beş yıl içinde en az iki yıl, yıllık cirosu en az 25.000.000,00 TL olan bir işletmede genel müdür yardımcısı veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda çalışan veya

2.3. BKY ağlarının birine lisans alınmadan önce en az bir yıl süreyle üyeliği bulunan ve müracaat sırasında son mali yıldaki net satışları 5.000.000,00 TL’nin altında olan ve halka açık olmayan  bir veya daha fazla şirkette BKY olarak ortak olan veya,

2.4. Başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketleri desteklemek amacıyla kurulmuş olan yurt içi kuluçka merkezlerinde ya da teknoloji geliştirme merkezlerinde en az iki yıl tecrübesi bulunan ve bu merkezlerdeki başlangıç veya büyüme aşamasındaki bir veya daha fazla şirkete asgari 20.000,00 TL sermaye koyan,
kişileri ifade etmektedir. 

3. DEVLET DESTEĞİ

Yönetmeliğin Devlet Desteğinden Yaralanma ve Lisanslama  başlıklı 4. maddesine göre; 
Gelir Vergisi Kanununun Geçici 82 nci maddesi kapsamında vergi desteğinden yararlanmak için Bireysel Katılım Yatırımcısının Müsteşarlık tarafından bu Yönetmelikte belirtilen kriterleri yerine getirmeleri ve iktisap ettikleri tam mükellef girişim şirketlerine ait iştirak hisselerini en az iki tam yıl elde tutmaları şarttır. İki yıllık süre, girişim şirketi adına 25 inci madde kapsamında açılan ortaklık banka hesabına nakdi sermayenin yatırıldığı tarihte başlar. İki yıllık sürenin başlaması ve BKY tarafından taahhüt edilen sermayenin vergi desteğinden yararlanabilmesi için ilgili taahhüt tutarının nakit olarak ortaklık banka hesabına yatırılması zorunludur.

Bireysel Katılım Yatırımcısının,  Vergi Usul Kanununun değerlemeye ait hükümlerine göre hesapladıkları hisselerin tutarlarının %75’ini yıllık beyannamelerine konu kazanç ve iratlarından hisselerin iktisap edildiği dönemde indirebilirler. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu ile Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen araştırma, geliştirme ve yenilikçilik programları kapsamında, vergi desteği için Müsteşarlığa başvurulan tarihten itibaren projesi son beş yıl içinde desteklenmiş kurumlara iştirak sağlayan BKY’ler için bu oran %100 olarak uygulanır. Yıllık indirim tutarı 1.000.000 TL’yi aşamaz.

Yönetmelikte sözü edilen, Gelir Vergisi Kanununun Geçici 82 nci maddesi aşağıya alınmıştır. 

31/12/2017 tarihine kadar, 9/12/1994 tarihli ve 4059 sayılı Hazine Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun ek 5 inci maddesi kapsamına giren bireysel katılım yatırımcısı tam mükellef gerçek kişiler, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra iktisap ettikleri tam mükellef anonim şirketlere ait iştirak hisselerini en az iki tam yıl elde tutmaları şartıyla, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun değerlemeye ait hükümlerine göre hesapladıkları hisselerin tutarlarının %75'ini yıllık beyannamelerine konu kazanç ve iratlarından hisselerin iktisap edildiği dönemde indirebilirler. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu ile Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen araştırma, geliştirme ve yenilikçilik programları kapsamında projesi son beş yıl içinde desteklenmiş kurumlara iştirak sağlayan bireysel katılım yatırımcıları için bu oran %100 olarak uygulanır.

Yıllık indirim tutarı 1.000.000 TL'yi aşamaz. İlgili yıl kazancından indirilemeyen kısım, izleyen yıllarda 213 sayılı Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre bu yıllar için belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınır.

İki tam yıl elde tutma şartının yerine getirilmemesi halinde, bireysel katılım yatırımcısı indirimi dolayısıyla zamanında tahakkuk ettirilmemiş vergiler yönünden vergi ziyaı doğmuş sayılır. Bu maddeye göre zamanında alınamayan vergiler ile vergi cezalarında zamanaşımı, verginin tarhını veya cezanın kesilmesini gerektiren durumun doğduğu tarihi takip eden yılın başından itibaren başlar.

Bireysel katılım yatırımcılarının vergi desteklerinden yararlanabilmesi için, birinci fıkrada belirtilen iştirak hisselerini iktisap etmeden önce Hazine Müsteşarlığına başvurarak bireysel katılım yatırımcısı lisansı almış olmaları ve lisans kapsamında ortaklık kurdukları kurumlar tarafından yapılacak faaliyetleri beyan etmeleri şarttır.

Bireysel katılım yatırımcıları, iştirak ettikleri kurumun doğrudan veya dolaylı olarak ya da ayrı ayrı veya birlikte hâkim ortağı olamazlar. Bireysel katılım yatırımcısı; eşinin, kendisinin veya eşinin altsoyu ve üstsoyu ile üçüncü derece dahil yansoy hısımları ve kayın hısımlarının ya da idaresi, denetimi veya sermayesi bakımından doğrudan veya dolaylı olarak bağlı bulunan ya da nüfuzu altında bulunan kurumlara iştirak edemez.

4059 sayılı Kanunun ek 5 inci maddesi kapsamında vergi desteğinden yararlanması Hazine Müsteşarlığınca desteklenmeyen sektörlerde ve/veya faaliyetlerde yatırım yapıldığının tespit edilmesi, ortaklık paylarına ilişkin Hazine Müsteşarlığınca getirilen şartlara uyulmaması, dördüncü fıkra kapsamında beyan edilen faaliyetlerde bulunulmaması ve beşinci fıkradaki hükme aykırı işlem tesis edilmesi durumunda üçüncü fıkra hükümleri uygulanır.

İki yıllık süre şartının yerine getirilememesine neden olan mücbir sebep halleri ile uygulamaya ilişkin diğer usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı müştereken yetkilidir.

Bakanlar Kurulu birinci fıkrada yer alan 31/12/2017 tarihini beş yıla kadar uzatmaya, bu madde kapsamında indirim oranını ve azami indirim tutarını %50'sine kadar artırmaya ve bu oran ve tutarları sıfıra kadar indirmeye yetkilidir.

4. GİRİŞİMCİ

Yönetmelikte Girişimci, Bir iş fikrine dayalı olarak kendi işini kurmak isteyen/kuran gerçek veya tüzel kişiler, Girişim şirketi ise,  Bireysel Katılım Yatırımcısının,   yatırım yapmak amacıyla sermaye koyarak ortak olduğu anonim şirket, olarak tanımlanmaktadır. 

Bireysel Katılım Yatırımcıları, yönetmeliğin dördüncü bölümünde belirtilen ortak yatırımlar hariç lisanslarının beş yıllık geçerlilik döneminde bireysel olarak en fazla yirmi farklı anonim şirkete yaptıkları yatırım için devlet desteği alabilir. Bu sınırı aşan yatırımlar için devlet desteği sağlanmaz. Yönetmeliğin Ek 4’deki devlet desteği sağlanacak sektörlere ilişkin listedeki sektör veya faaliyetler dışındaki Bireysel katılım sermayesi,  yatırımları devlet desteğinden yararlandırılmaz. Bu maddeye aykırılığın tespiti halinde yönetmeliğin 11 inci maddenin ikinci ve üçüncü fıkralarında sözü edilen lisans iptali ve devlet desteğinden yararlanmama  hükümleri uygulanır.

Bireysel Katılım Yatırımcısının   girişim şirketine koyduğu sermayenin indirimden yararlanabilmesi için Bireysel Katılım Yatırımcısının tarafından her bir girişim şirketinde iktisap edilen şirket hisselerinin bedeli emisyon primi dahil 20.000,00 TL’den az ve yıllık bazda 1.000.000,00 TL’den fazla olamaz. Ancak Bireysel Katılım Yatırımcısı  tarafından farklı girişim şirketlerine yapılacak yatırımların toplamı bu tutarı aşabilir.

5. SONUÇ

Türkiye'de melek yatırımcı sayısı henüz 150-200 kişi ve yatırım seviyesi ise 10 milyon dolar civarında bulunuyor. Amerika’ya baktığımızda 300 binin üzerinde sadece e- girişimlere yatırım yapan internet melek yatırımcısı olduğunu görürüz. Bu yatırımcılar; 2012 itibariyle 26 Milyar dolar yatırım gerçekleştirdiler. Amerika’da her gün 180 tane girişimcinin melek yatırımcılardan para aldığı tahmin ediliyor. 

Avrupa’da bu rakamlar biraz daha farklı. Amerika’daki kadar yatırımcısı yok. Avrupa’da, 75 bin melek yatırımcı var. Bu yatırımcılar 2012 itibariyle 5 milyar dolar yatırım yaptılar. v

Melek yatırımcılık riskli bir iştir. Bu sebeple destek sağlanacak olan yatırımın iyi seçilmesi, risklerinin önceden hesap edilmesi ve gerçekçi bir fizibilite yapılması gerekmektedir. 2007 yılında ABD’de yapılan bir akademik çalışmada melek yatırımcıların %52 oranında zarar ettiklerini göstermiştir. Ancak yurdumuzun girişimciye yeni yeni ve ileri teknoloji ile desteklenmiş ürünlerle ihtiyacı vardır. 

Biz burada, henüz çok yeni olan melek yatırımcılık müessesesine  bir makale sınırları içinde özet olarak değinmek istedik.  Melek yatırımcıların çoğalması ve bunlardan yararlanacak girişimcilerin ise çok daha fazla çoğalması yurdumuzun kalkınması açısından en büyük dileğimiz. 

1- http://giv.org.tr/userfiles/files/Konseyler/BBA-BAHAR%C4%B0YE%20BUS%C4%B0NESS%20ANGELS.pdf

2- http://www.halkbankkobi.com.tr/NewsDetail/Bireysel-Katilim-Yatirimciligi--Melek-Yatirimcilar--ve-Yaratacagi-Faydalar/2574

3- 
http://t24.com.tr/yazarlar/vedat-ozdan/bireysel-katilim-yatirimcisi-melek-yatirimci-nedir-ne-degildir,4993

4-
http://www.bireyselyatirimci.com/melek-yatirimci-nedir/ (Erişim : 26.06.2015 S: 16.05)

5- http://giv.org.tr/userfiles/files/Konseyler/BBA-BAHAR%C4%B0YE%20BUS%C4%B0NESS%20ANGELS.pdf

Yazara Ait Diğer Yazılar Tüm Yazılar
İnovasyon 16 Ekim 2019
İşletme sermayesi 16 Temmuz 2019