Şimdi nolcek?
Tarihin tüm kralları, imparatorları bizim sultanlar dahil tüm yöneticileri falcılara, kahinlere danışmadan adım atmazlarmış. Şimdilerde de kahinler var ama popüler olanlar yıldız falcıları. “Ben böyle şeye inanmam” diyenler dahil günlük yıldız falını okumayanımız azdır. Ona göre hareket edersiniz, etmezsiniz bilemem ama okursunuz. Ekonomide ne olacağını yıldızlara, kemiklere, erimiş kurşunu (Bu Türkiye’de hala kullanılan bir fal yöntemi. Aman dikkat edin kurşun son derecede tehlikeli bir metaldir) suya döküp katılaşan parçalara, kahve fincanının dibinde kalan telveye bakarak tahmin etmek pek mantıklı değil. Ekonomide ne olacağını tahmin için yapılan araştırmalar bir değil, iki değil tam elli değişkene bakarak yapılıyor.
Yani sizin anlayacağınız elli tane değişken izleniyor tahminler ona göre yapılıyor. Ekonominin iyiye mi yoksa kötüye mi gittiğini tahmin ciddi araştırma konusudur. Öyle bir iki şeye bakıp ne iyi haber ne de kötü haber vermek pek olanaklı değildir. Bu değişkenler on-iki gurupta toplanırlar. Kimi uzman hepsine, kimi uzman üçüne beşine bakarak tahminlerde bulunur siz de, ben de okuruz. Okuyacağınızdan değil ama (ben yazarken sıkılıyorum) haberiniz olsun diye bu elli değişkenin kısaltılmış bir listesini, on-iki gurup başlığı altında veriyorum. Hiç bir işe yaramasa da “Yandık. Ekonomi tıkırında değil” veya “Ekonomi tıkırında” diyenlerin neye bakarak böyle dediklerini belki anlarsınız. Anlamazsanız da sorarsınız “Efendi neden öyle diyorsun? Neye baktın?” diye.
1- Para politikası (Nominal efektif döviz kuru, M1, Para piyasası faiz hadleri
2- Faizler (Kredi faizleri, mevduat faizleri, nominal uzun dönem bono getirisi)
3- Bankacılık sektörünün durumu (Uzun dönem bono getirisi eksi kısa dönem faiz getirisi, mevduat-kredi makası, bankacılık sektöründe sermaye oranı, bankaların likit rezervlerinin varlıklarına oranı, tasfiye olacak alacaklar yüzdesi)
4- Sermaye Piyasası (Sermaye piyasası değeri, sermaye piyasası endeksleri, Sermaye piyasası getirisi)
5- Para ve Krediler (M2, M3, Özel sektör kredilerinin GSMH içindeki yüzdesi)
6- Borç ve Tasarruf (Devlet borçlarının GSMG’ye oranı, Bireylerin gayrı safi yükümlülükleri, Net ulusal tasarrufun gelire oranı, Ulusal gayrı safi tasarrufun GSMH’ya oranı)
7- Dış Borç (Gayrı safi dış yükümlülükler, Net sermaye borç farının GSMH’ya oranı, Dış borcun GSMH’ya oranı)
8- Konut Fiyatları
9- Reel Ekonomi (Sanayi üretimindeki değişme yüzdesi, Özel tüketim, Sabit sermaye artışı, Üretimde sanayinin payı, Üretimde hizmet sektörünün payı, Ticaretin GSMH içindeki payı)
9- Mali Durum (Devlet harcamaları, toplam vergi yükü)
9- Dış denge (Cari hesap dengesi, Ticaret açığı, Reel efektif döviz kurları, Net dış sermaye girdisinin GSMH’ya oranı, Net yatırım sermaye çıkışının GSMH’ye oranı)
10- Global değişkenler (Dış ticaret hadleri, Global GSMH, Global ticaret, Global enfl asyon, Global krediler, Global özel sektör kredileri, Global dış sermaye yatırımları, Global ihraç fiyatları)
Bu on-iki gurup değişken arasında ekonomik krizleri en çok tetikleyen şeyin global değişkenler olduğu konudaki araştırmaların ortak bulguları arasında. Bu bulgulara göre global değişkenlerin ekonomik krizlerle korelasyonu yüksek. Diğer yüksek korelasyonlar (1) faiz hadleri, (2) reel ekonomi ve (3) dış borç ve (4) bankacılık sektörünün durumu. Bu dört gurup ekonomik krizlerin nedenlerinin yarısından fazlasını açıklıyor. Bunların tümüne bir gazete makalesinde bakmak olanaklı değil. O nedenle sadece sonuncu guruba kısaca bir bakacağım. Ona da detaylı değil ama ABD’de gelişen durumun dar penceresinden.
Biliyorsunuz ABD’de seçimleri Trump kazandı. Şimdi herkes merak ediyor ne yapacak diye. ABD’de başkan bir kaç konu hariç her istediğini yapamaz. Hemen her şeyi kongreden geçirmesi lazım. Orada kongre de her gelene “Tamam abi” demez. Federal yapının getirdiği bir denetim ve sorumluluk var. Her ne kadar kongrede Cumhuriyetçi Parti çoğunluğu ele geçirdiyse de bu ABD tarihinde hiç bir zaman Cumhuriyetçi bir başkanın her dediğini kabul ettirdiği anlamına gelmez. Başkan iki konuda kongreyi atlayabilir. Biri ticaret öbürü göçmenlik yasaları.
Ticaret konusunda Trump bir sürü şey söyledi. Bu söylenenler hakkında bir soru var. Trump kampanya esnasında söylediklerini, vaatlerini tutacak mı tutmayacak mı? Bir kısım “Canım o kampanyada kazanmak için söyledi. Yoksa yapmayacak” diyor. Bir kısmı “Yapacak diyor”. Yapmayacak diyenler adama “Yalancı sahtekar” dediklerini fark etmiyorlar. “Yapacak” diyenler olacak olanları şöyle sıralıyorlar:
1- Dış ticaret hadleri kalkınmakta olan ülkeler aleyhine bozulacak
2- Global GSMH düşecek veya durağan kalacak
3- Global ticaret duraklayacak
4- Global özel sektör kredileri daralacak
5- Global enflasyon artacak
6- Global dış sermaye yatırımları azalacak
7- Global ihraç fiyatları düşecek
Yani Trump dediklerini yaparsa on-iki kategoriden en önemlisi olan global değişkenlerde durum iç açıcı olmayacak. Bu bizim için ne demek şimdiden düşünmek gerek. Ama bakarsınız Trump sırf seçim kazanmak için konuşmuştur. Kim bilir? Seneye göreceğiz (Bu arada bir kaç eyalette yeniden sayım yapılıyor. İster misiniz sonuçlar değişsin?)
Sağlıcakla kalın.