Yapay zekâ faiz indirimini tahmin etti!

Geçtiğimiz hafta Türkiye Cumhuri­yet Merkez Bankası’nın (TCMB) faiz indirimi kararı, sadece ekonomi çevrelerinde değil top­lumun büyük kesimin­de ciddi bir hareketlilik yarattı. Karar açıklan­madan önce birçok yo­rumcu ve akademisye­nin ekranlarda faiz tahminlerini sıralamaları; karar sonrası ise ye­ni faiz oranının etkileri üzerine senaryolar anlatıldı.

Kimileri için bu karar bekleni­yordu. Peki gerçekten öngörüle­bilir miydi? Bu kararı tahmin et­mek mümkündü de biz mi gerekli sinyalleri göremedik? İşte bu ya­zıda bu soruya yanıt arıyoruz: Fa­iz indirimi kararı, yapay zekâ ta­rafından önceden tahmin edile­bilir miydi?

Yapay Zekâ’nın öncesinde bu süreçteki “doğal” zekâ olan akılla­rı bir inceleyelim. Yapay olan so­nuçta bu doğal’ı taklit etmeye ve hatta daha iyisi olmaya çalışıyor.

Kurul öncesi yapılan hazırlıkları hayal edin

Kendinizi Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nda (TCMB), Para Politikası Kurulu (PPK) için çalışan bir ekipte hayal edin. Gö­reviniz çok net ama çok zor.

Bir yandan ekonomideki her ge­lişmeyi izlemeli, verileri analiz et­meli, özetler çıkarmalısınız. Ha­zırladığınız dosyada, kurulun ala­cağı kararlara ışık tutacak her şey olmalı. Hiçbir önemli detay atlan­mamalı. Gündemde olan diğer ko­nuları da göz ardı etmeden, yakın zamanda ülkeyi etkileyebilecek gelişmelere de yer vermelisiniz.

Sadece sayılara bakmak yet­mez. Sokağın nabzını da tutmalı­sınız. Tüm bunlar, kurulun karar almasında bir pusula gibi olmalı. Sizden beklenen, hem veriye hem de hayatın gerçeklerine dayanan eksiksiz ve sade bir anlatım.

Bunlar sadece ön hazırlıklardı. Bir de Kurul üyeleri açısından ele alalım.

Karar günü yaklaşıyor. Siz bir Kurul üyesisiniz. Önünüzde yüz­lerce sayfalık rapor var. Ekono­miyle ilgili tüm veriler size ulaş­tırılmış. Enflasyon rakamları, bü­yüme verisi, döviz kuru, sanayi üretimi, tüketici güveni… Hepsi ayrı ayrı analiz edilmiş. Sadece sa­yılara bakarak karar veremezsiniz. Bu belgelerin arasında; sokakta insanların ne hissettiğini anlatan özetler, iş dünyasından gelen sin­yaller, küresel gelişmelerin Türki­ye’ye olası etkileri de yer alıyor.

Bir yandan da şunu düşünü­yorsunuz: kararınız milyonlarca insanın hayatını etkileyecek. Fa­izi artırırsanız kredi kartı bor­cu olan zorlanır; indirirseniz kur etkilenebilir; sabit bırakırsanız eleştiriler artabilir. Siyasi, sos­yal ve ekonomik tüm dengeleri gözden geçirmeniz gerekir. Aldı­ğınız karar, sadece teknik değil, aynı zamanda psikolojiktir. Üste­lik sadece bugünü değil, yarını da düşünmelisiniz. Kararınızın 3 ay sonra nasıl sonuçlar doğuracağı­nı da hesaba katmalısınız.

Karar anı

Kurul kararlarının netleştiği “an” hiç kolay olmasa gerek. An­layabildiğim kısmı; “Kurul top­lantısına girersiniz. Tartışmalar başlar. Veriler konuşur. Ama ay­nı zamanda sezgi, tecrübe ve sağ­duyu da masadadır. Zaten bu ne­denle o üyeler seçilmiştir. Ve ni­hayet… O karar alınır.”

Yapay zekâ irade değil, istatistikle konuşur

Hiçbir yapay zekâ modeli, mer­kez bankalarının nihai kararları­nı “kesinlikle” bilemez, öngörü gücü ne kadar güçlü olursa olsun, Merkez Bankalarının kararları siyasi, jeopolitik ve stratejik de­ğerlendirmelerin “psikolojisini” de taşır. Bu nedenle modelin “ke­sin tahmin” vermesi mümkün değildir. Bu yaklaşım, piyasa ak­törlerinin ve yatırımcıların daha hazırlıklı ve analitik kararlar al­masına imkân tanır.

Unutmamak gerekir ki yapay zekâ “ne olacağını bilmez”, veri­lere göre “ne olabileceğini” öngö­rür. Tahmin (Prediction) yapar, kesinlik (Certainty) değildir.

Yapay zekâ ile faiz tahmin ça­lışmaları

Özellikle 2025 yılında yapılan güncel çalışmalar çok önemli bir başlangıç adımını netleştiriyor. En kritik veri kaynağı “iletişim dili”. Zira, karar ne olursa olsun hem temkinli hem de tüm piyasa aktörlerini sahiplenici bir uslup ile karar metni açıklanmalı. Daha sonrasında yapılan açıklamalar­da da bu uslup aynen devam etti­rilmeli. Bu nedenle “anlatım dip­lomasisi”nde bazı desenler var­dır. Aşağıdaki YZ çalışmaları hep bu diplomasi ile başlayan ve ve­rilerle zenginleştirilen modeller üzerine çalışmalardır.

1-ECB kararlarının tahmininde DIW Berlin çalışması:

Almanya’daki DIW Berlin araştırmacıları, Ocak 2019’dan Mart 2025’e kadar ECB’nin açık­lamalarını cümle bazında analiz eden bir AI destekli metin mo­deli geliştirmiş. Bu model, metin sinyallerini enflasyon, ekonomik belirsizlik ve önceki faiz eğilim­leriyle birleştirerek faiz kararla­rının tahmin başarısını yaklaşık %70’ten %80’e yükseltiyor. Ayrı­ca yaklaşan toplantıda faiz indi­rimi olasılığı yüksek sinyal ver­diğini belirtiyor. (https://www. reuters.com/technology/artifi­cial-intelligence/use-ai-incre­ases-accuracy-predictions-ec­b-moves-diw-says-2025-04-16)

2-UBS’in AI destekli merkez bankası ton analiz aracı:

UBS, ECB, Fed ve Bank of Eng­land gibi merkez bankalarının karar vericilerinin konuşmala­rından “hawk/dove” (şahin-ag­resif/güvercin-yumuşak) eğilimi ölçebilen bir AI modeli geliştirdi. Bu araç, özellikle basın toplantı­ları ve sosyal medya paylaşımla­rındaki konuşma tonlarını ana­liz ederek politika beklentilerine dair güçlü bir çerçeve sunuyor.

(https://www.cityam.com/ ubs-creates-ai-tool-to-moni­tor-interest-rate-cuts/)

3-JPMorgan-Fed politikası için Hawk‑Dove Skor modeli:

JPMorgan, Fed yetkililerinin açıklamalarındaki ton değişik­liklerini bir skor sistemiyle ana­liz edip, sonraki faiz kararlarını tahmin etmek için AI tabanlı bir model oluşturdu. Model, konuş­malarda artan “hawkish” eğilim gördüğünde faiz artırımı ihtima­linin yükseldiğini ve bu verinin kısa vadeli Hazine tahvili getiri­lerinde bağ kurduğunu gösteri­yor.

(https://aibusiness.com/ver­ticals/jpmorgan-unveils-ai-mo­del-to-forecast-fed-moves)

4-Ocean protocol: FOMC (Fed) karar tahmini modeli:

Ocean Protocol tabanlı bir en­tegre AI modeli, 19 Mart 2025 FOMC toplantısı kararını başa­rıyla tahmin etti: Sabit faiz ih­timali: %56,5; +0.25 puan artış: %27; -0.25 puan indirim: %9. Fa­izler sabit kaldı. Bu model ayrı­ca önceki iki toplantıyı da doğru tahmin ederek güvenilirliğini pe­kiştirmiş durumda.

(https://blog.oceanprotocol. com/forecasting-the-fed-how-a­i-sentiment-analysis-and-eco­nomic-data-predict-fomc-deci­sions-1855e195bff0)

5-Akademik modeller: FedNLP & karışık yapılar:

FedNLP adlı sistem, Fed açık­lamalarını NLP teknikleriyle analiz ederek duygu analizi, me­tin özetleme ve politika yönü tahmini yapabiliyor. Ayrıca göze çarpan kelime ve ifadeleri skor­layarak karar eğilimini destek­liyor. Taylor Kuralı’nın (Taylor Rule) makine öğrenimi ile yeni­den değerlendirilmesi gibi aka­demik çalışmalar, çizisel yakla­şım yerine daha dinamik ve doğ­ruluk ağırlıklı modeller sunuyor.

( https://arxiv.org/abs/2302.08323)

“Sürpriz” hazırlıksız olanlar içindir!

Yapay zekâ çağındayız. Veriyi okuyanlar için sürpriz değil, se­naryo vardır. Ekonomik karar­lar artık “gizemli” olmaktan çıkı­yor. Merkez Bankası’nın kararı da, eğer veriler doğru okunursa, sade­ce bir sinyal değil, hesaplanabilir bir tahmin nesnesi hâline geliyor.

Belki bir gün herkesin cebinde şöyle bir uyarı çalacak: “Yarınki Para Piyasaları Kurul toplantısı için AI modeli faiz indirimi ola­sılığını %71 olarak hesapladı. Po­zisyonlarınızı gözden geçirin.”

İşte o gün, sadece karar veren­lerin değil, kararı okuyabilenlerin de güç kazandığı yeni bir ekonomi anlayışına adım atmış olacağız.

Önemli bilgilendirme; Yılın son Kurul kararı öncesinde bir YZ Modeli hazırlayacağım ve adım adım nasıl bir öngörü yap­tığını anlatacağım. Ve Karar son­rasında da karşılaştımasını ko­nusunda uzmanlarla birlikte de­ğerlendireceğiz ve sizlerle de paylaşacağız.