Kredi notları ve Karadeniz’de doğrudan yabancı yatırımlar

Son dönemde piyasalarda döviz kuru dalgalanmalarının yanı sıra ön plana çıkan diğer bir konu “kredi notu ile yabancı yatırımın ülkeye girişi üzerindeki etkisi” olmaktadır. 27 Ocak 2017 tarihinde Fitch’in kredi notu açıklaması ile birlikte Türkiye’nin yatırım yapılabilir notunu kaybetmesi sonrası yabancı yatırımların ülkeye girişinde negatif gelişme endişeleri oluşsa da, yatırım yapılabilir notu öncesi ve sonrası yatırımların ülkeye girişi sadece kredi notu ile değil, ekonomik ve politik birçok faktör ile birlikte incelenmesi gerekmektedir. Bölgesel bakılırsa, Türkiye’nin de içinde bulunduğu Karadeniz ülkeleri arasında üç büyük kredi derecelendirme kuruluşu (S&P, Moody’s ve Fitch) tarafından an itibariyle “yatırım yapılabilir” notu alan tek ülke Romanya’dır. Bulgaristan Moody’s ve Fitch’ten, Rusya ise sadece Fitch tarafından yatırım yapılabilir notu almış olup, Ukrayna ve Yunanistan ise son derece yüksek spekülatif kredi notuna sahiptir. Yatırım yapılabilir notunu son açıklama ile kaybeden Türkiye, Gürcistan ile birlikte üç kredi kuruluşundan da yaklaşık olarak aynı nota sahip oldu.

Karadeniz ülkelerinin yatırım yapılabilir notunu kaç yıl koruduğu ve son 15 yıllık periyotta ülkelere giriş yapan yatırım rakamları incelendiğinde sadece Gürcistan ve Türkiye’nin yatırım yapılabilir nota sahip olmadan yabancı yatırımlarda uzun dönemli pozitif trend yakaladığı ve bu dönemde yabancı yatırımlarda iki ülkenin de tarihinin en yüksek seviyelerine ulaştığı görülmektedir. Özellikle 2002-2006 yılları arasında global anlamda yatırımların artışından bölgenin de pozitif etkilenmesinin yanı sıra, kredi notu değişimi yabancı yatırımları bu dönemde doğrudan etkilemedi. Kısaca Karadeniz ülkelerinin yabancı yatırımlardaki performanslarını bir iki cümlede değerlendirmek gerekirse;

• 2000 yılından önce Avrupa Birliği’ne adaylığı belirlenen Bulgaristan’ın üyelik süreci ile birlikte ülke ekonomisinde küçük çapta gerçekleştirilen reform çalışmaları yabancı yatırımların ülkeye girişinde hızlanmasını sağladı. Ancak üyelik sonrasında, özellikle 2014 yılına kadar tüm kredi kuruluşlarından yatırım yapılabilir notu almasına rağmen yabancı yatırım seviyesi 2 milyar dolar seviyesini aşamadı. Bu duruma etken nedenler arasında yapısal reform çalışmalarının sürdürülebilir olmaması önemli bir nedendi.

• Gürcistan “yatırım yapılabilir” notuna herhangi bir dönemde sahip olmadı, ancak son 5 yılda yabancı yatırımlarda artış görüldü; 2015 yılında ülkedeki net yabancı yatırımların ülke ekonomisinin %11,2’si olması bu açıdan önemlidir. Dünya Bankası tarafından her yıl yayınlanan “Doing Business” – iş yapılabilirlik ortamını inceleyen rapora göre son yıllardaki radikal değişimler ile iş yapma kolaylığında 16. sıraya yükselen Gürcistan’da AB ile ilişkilerin son dönemde maksimize olması yabancı yatırımların ülkeye girişinde -kredi notundan bağımsız- pozitif trendin devam etmesi beklenecektir.

• 2006-2008 dönemi sonrasında Romanya çift haneli milyar dolar yatırımlarına ulaşamadı. Kredi notu halen üç kuruluş tarafından yatırım yapılabilir düzeyde olsa da ülkede son dönemde yaşanan politik gerilim -Başbakan Ponta’nın yolsuzluk soruşturması gibi- ve ihtiyaç duyulan ekonomiyi iyileştirme politikalarının beklentilerin gerisinde kalması yabancı yatırımın da gerilemesine sebep oldu.

• 2008 yılında 74 milyar dolar ile doğrudan yabancı yatırımlarda pik değere ulaşan Rusya’nın Ukrayna ile yaşadığı siyasi gerilim, AB ve ABD tarafından uygulanan yaptırımlar 2011 ve 2013 yıllarındaki kısa yükselişlere rağmen genel olarak ülkedeki yabancı yatırımları azalttı. Rusya Fitch’ten halen “yatırım yapılabilir” notuna sahip olmasına rağmen 2015’te sadece 6,5 milyar dolar yabancı yatırım ile dip noktayı gördü.

• Türkiye’de ise yatırım yapılabilir not gelmeden yabancı yatırımlar 2002’den itibaren hızlanmıştı. Politik istikrar, AB üyelik süreci ve ekonomide hızlı iyileşmeler ile yabancı yatırımların 2007 yılında zirve yaptığı, 2008’deki global ekonomik krizden ötürü düşüşler yaşansa da yatırımların kredi notundan bağımsız artışa devam ettiği görülmektedir. 2015 yılında iki kez seçim gerçekleşmesine rağmen yılsonunda doğrudan yabancı yatırımlar bir önceki seneye göre %32 arttıran Türkiye bölgede lider ülke konuma geldi.

• Son dönemde politik ve ekonomik kriz ile boğuşan Ukrayna ise Gürcistan gibi herhangi bir dönemde yatırım yapılabilir notu alamamasına rağmen 2000-2008 periyodunda yabancı yatırımlarda pozitif trend izledi. 2008’deki 10,7 milyar dolar ile bu alanda ülke rekoruna ulaşılmasına rağmen şiddetli yaşanan siyasi gerilim ile kredi notunun çöp olarak tabir edilen “junk” seviyesine düştü ve yabancı yatırımlar 2012’den sonra geriledi.

• AB üyeliği sayesinde gelen yüksek kredi notlarına rağmen Yunanistan yabancı yatırımlarda 5 milyar dolar seviyesini yalnızca 2006 ve 2008 yıllarında geçebildi, 2008’de 5,7 milyar dolar ile bu alanda en yüksek seviyeye ulaştı. 2009 yılında finansal piyasalarda şok etkisi yaratan ekonomik kriz açıklaması ile başlayan ve 2016 yılı son çeyreğine kadar devam eden resesyon ve kredi notu çöp olması olmasına rağmen 2011-2014 döneminde yabancı yatırımlarda artış gözlendi.

Kaynak: S&P, Moody’s, Fitch, Dünya Bankası (data.worldbank.org)

Dönem dönem bu konuya değinilecek olsa da 2017 yılında Karadeniz ülkelerindeki doğrudan yabancı yatırım verilerinin yakından izlenmesi gerekmektedir. Yabancı yatırımların ülkeye girişi sadece yatırım yapılabilir not ile ölçülmemelidir; yapısal reformlar, etkin yatırım teşvik sistemleri ve sürdürülebilir büyüme/sektörel gelişim gibi alanlar yabancı yatırımcının ülkeye girişinde önemli rol oynayabilmektedir. Türkiye’de “cazibe merkezleri” ile başlangıcı verilen yeni bir yatırım teşvik sistemi ve halihazırda yatırımcılara bölgesel sınıflandırmada sunulan destekler, Yunanistan’ın 2016 yılında açıkladığı vergi odaklı yeni teşvik yasası, Gürcistan’da her yıl düzenli olarak iyileştirilen iş yapılabilirlik ortamı ve geniş çapta teşvik imkanları ile yabancı yatırımların bu ülkelere girişinin 2017 yılında hızlanması beklenmektedir. Öte yandan, Bulgaristan ve Romanya’daki yeni hükümetlerin yıl içerisinde yeni yatırım teşvikleri sunması, ikili ilişkilerini düzeltme çalışmaları ile birlikte Rusya’nın yatırım çekme faaliyetlerini de artırması ve son olarak Ukrayna’da yatırımcıya güven ortamı sunabilecek siyasi gerilimin azaltılmasına yönelik adımlar ile bu ülkelerin 2007-2008 dönemlerindeki yabancı yatırım rakamlarına yaklaşma çalışmaları dikkatle izleniyor olacaktır.

Berkol Alevli kimdir?

Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı Sinop Yatırım Destek Ofisi Koordinatörü Berkol Alevli, bölgede yatırım gerçekleştirmeyi planlayan yatırımcılara yatırım ve iş planı danışmanlığı sunmaktadır. Uluslararası think-tank kuruluşu Çevresel Kıyı Bölgeleri Konferansı'nda (CPMR) Balkan ve Karadeniz bölgelerine yönelik danışmanlık faaliyetleri de yürüten Alevli, Karadeniz ülkelerindeki ekonomik gelişmeleri analiz etmektedir.