Yeni dönemde İran’la ilişkimizde iyi ve kötü neleri beklemeliyiz

Osman AROLAT
Osman AROLAT AROLAT'tan osman.arolat@dunya.com

Amerika’nın İran’a nükleer denetim anlaşmasından çekilip ambago uygulayacağını açıklamasının ardından olumlu ve olumsuz sonuçların neler olabileceğini ele aldım. Uzmanlara göre, sınırdaş olmamız ve lojistik avantajımız nedeniyle dış ticaretimiz 30 milyar dolara kadar yükselebilir.

Trump’ın İran’da nükleer denetimi içeren 5 ülkenin yer aldığı anlaşmadan çekilmesinin ardından bu ülkeye dönük yeni yaptırımlar getirmesi bekleniyor. Bu yeni dönemde İran’a sınırdaş olan ülkemizle ticaretinin ne yönde gelişeceği konusunda olumsuz değerlendirmeler de olumlu değerlendirmeler de söz konusu. Bu biraz da Trump’ın atacağı yeni adımlara bağlı.

Önce, ticaretimizdeki gelişmelere bakalım. İran’la dış ticaret hacmimiz 2012 yılında 22 milyar dolar seviyesindeyken, 2016 yılında 9.7 milyar dolara kadar geriledikten sonra, 2017’ de küçük bir artışla 10.7 milyar dolara çıktı.

Yeni dönemde kötüleşme getirecek sonuçlar neler olabilir?

● Trump’ın yaptırımlarını artırarak, İran’la her türlü ticareti cezalandıracağı açıklaması hayata geçerse, Türkiye İran ticaretinin önünü tıkayan olumsuzluklara yol açabilir.
● İran’da son ayda yüzde 50 devalüasyon olması, bunun yanı sıra İran’ın akretidifsiz ticareti yasaklaması da başka bir olumsuzluk oldu.
● Bir süredir İran’ın ihracatçılarımıza gerekli izin belgesi vermedeki bürokratik engellerde olumsuzluğun bir başka nedeni.
● İranlıların ithal edeceği ürünün alternatifi varsa bizim ürünümüzü tercih etmiyorlardı.
● İranlıların yatırımcı aramada ön sırada gelen talebi petrol ve petrokimya gibi stratejik alanlar. Türk yatırımcıların bu alanda sunabileceği ileri teknolojiye sahip olmadıkları için bu alanda yatırım potansiyelimiz de daralıyor.
● Tercihli ticaret anlaşmasında Türkiye’nin 125 sanayi ürünü, İran’ın 140 tarım ürünü için kontenjan verilmiş durumda. Bu listedeki ürünler için yüzde 40-60 gümrük indirimi uygularıyor. Mal sayısının 400’e çıkarılması çalışmasında henüz sonuç yok.
● Yerel parayla ticaret konusunda ilerlemeye ise riyal ve TL’nin değer kaybetmesi nedeniyle iş dünyası bu para birimleriyle ticarete sıcak bakmıyorlar. Gelelim yeni dönemde iyileşme sağlanabilecek sonuçların neler olduğuna:
● 1979 İran İslam devriminden bu yana İran farklı dozda ama sürekli ambargo altındayken, Türk işadamları İran’la ticaret konusunda başarılı bir deneye sahip oldular.
● Yeni dönemde sınır ticareti üç sınır kapımızda Van Gürbulak ve yenilenme çalışmaları süren Kapıköy ile Hakkari Esendere büyük önem taşıyacaktır.Bu kapılarda kurulu bir banka her iki tarafın yerli paralarını değiştirerek ticaret hacmini artırabilir. Bu bölgedeki 22 ilde canlanma yaşanmasına İran’da dönük ticaret için yeni yatıramlara yol açacaktır.
● Türk işadamlarının İran ticaretini bilmesi nedeniyle son iki yıldır Avrupa ülkelerinden sipariş verilen alt yapı tesisleri,makine ve teçhizat Türkiye’den sağlanmaktadır. Avrupalı firmalara aracı olunmaktadır. Bu da ambargoyla birlikte artacaktır.
● Türk firmaları ve işadamları, havalimanı, hastane, AVM, otel ve serbest bölgelerde yer alarak ticaretimizi geliştirebilirler.
● İran’da ekonominin yüzde 80’ini elinde tutan Bonyad adı verilen vakıf şirketi devlet kuruluşlarının yönetimindedir. 2012 yılından sonra özelleştirmede yabancı yatırımlar teşvik edilirken milyar dolarlık önemli petrol kimya tesisi bir Türk firmasınca alınmıştır. Iran’da aktif yatırım yapan 200’ün üzerinde Türk firması vardır.
● İran’ı tanıyan uzmanlar ambargonun yaratacağı fırsatlarla dış ticaretimizin olumlu bir ivmeyle 30 milyar dolara çıkabileceğini, karşılıklı olarak yatırımların aratacağını söylüyorlar.

Bakalım görelim, 7 kentine uçak seferi yaptığımız, demiryolu bağlantımız olan, yılda 1 milyon 700 bin İranlı turisti ağırladığımız İran ile ülkemiz ticari ilişkileri, ambargo gündeme gelirse de uzmanların dediği gibi artacak mı?

Yazara Ait Diğer Yazılar Tüm Yazılar