Dövizle ödeme yasağında esnekliğe gidildi

6 Mart 2025 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan tebliğ ile dövizle ödeme yasağında düzenlemeye gidildi. 2018 yılından bu yana yürürlükte olan dövizle işlem yapma yasağında belirli alanlarda esneme yapıldı. Bu değişiklik sonrasında, ihracatçıların beklentisi kısmen karşılanmış oldu.

 2018 yılında getirilen ve sık sık değişikliğe uğrayan düzenlemey­le; mal ve hizmet ticareti­nin yapıldığı reel piyasayı yakından ilgilendiren dö­vizle sözleşme düzenleme ve ödeme yasağında, yeni bir düzenlemeyle esnekliğe gidilmiş olup taşıt ve gay­rimenkul satış sözleşme­leri dışında kalan menkul (emtia) satış sözleşmelerinde ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak yerine getirilmesi müm­kün kılınmıştır.

28/2/2024 tarihli daha önce getirilen istisnalar

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğı tarafından, 28/2/2024 tarih­li Resmi Gazete’de yayımlanan Türk Parasını Kıymetini Koru­ma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No.2008- 32/34) de Değişiklik Yapılma­sına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2024-32/69) ile altı yıldır uy­gulanmakta olan dövizle ödeme yasağında aşağıdaki konularda istisna tanınarak esnekliğe gi­dilmiştir. Bu istisnalar dışında dövizle işlem yapma yasağı ay­nen devam etmektedir.

a) 19/4/2022 tarihi öncesin­de dolaşıma girmiş bulunan dö­viz cinsinden kıymetli evraklar kapsamındaki ödeme yükümlü­lükleri.

b) 19/4/2022 tarihinden ön­ce düzenlenmiş faturalar kapsa­mındaki ödeme yükümlülükleri.

c) Borsa İstanbul A.Ş. Kıymet­li Madenler ve Kıymetli Taş­lar Piyasasında döviz cinsinden gerçekleştirilen kıymetli maden ve kıymetli taş alım satım işlem­leri ile bu işlemlerin takası kap­samındaki ödeme yükümlülük­leri.

d) Dış Ticaret Sermaye Şirke­ti (DTSŞ) ve Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDTŞ) aracılı ihracat sözleşmesine dayanarak DTSŞ veya SDTŞ üzerinden gerçekleş­tirilecek ihracatlar ve e) İhracat statüsüne sahip şirketler üze­rinden aracılı ihracat sözleşme­sine dayanarak gerçekleştirile­cek ihracatlara yönelik menkul satış sözleşmeleri kapsamındaki ödeme yükümlülükleri.

e) Gümrük, transit ve gümrük antrepo rejimleri ile geçici de­polama ve serbest bölge hüküm­lerinin uygulandığı malların tes­limine ilişkin menkul satış söz­leşmeleri kapsamındaki ödeme yükümlülükleri.

f) Serbest bölgede faaliyet gösteren firmalar ile dış ticaret işlemleri kapsamında yapılan menkul satış sözleşmesine konu malların teslimine ilişkin öde­me yükümlülükleri.

Getirilen istisnalar

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğı tarafından, 6/3/2025 tarih ve 32833 sayılı Resmi Gaze­te’de yayımlanan Türk Parası­nı Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No.2008-32/34) de De­ğişiklik Yapılmasına Dair Teb­liğ (Tebliğ No: 2025-32/72) ile; yaklaşık yedi yıldır uygulan­makta olan ve çeşitli zamanlar­da değişikliğe uğrayan döviz­le sözleşme ve ödeme yasağına ilişkin aşağıdaki yeni düzenle­me yapılmıştır.

6/3/2025 tarihinde geçerli ol­mak üzere “Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akde­decekleri; taşıt satış sözleşme­leri dışında kalan menkul sa­tış sözleşmelerinde sözleşme bedelini ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yü­kümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak ka­rarlaştırmaları mümkündür.”

İhracatçıların beklentisi kısmen karşılanmış oldu

6/3/2025 tarihli anılan deği­şiklik sonrasında, Bakanlıkça uy­gulamanın işleyişi ve piyasaya etkileri izlenmiş olup, başta ih­racatçılar olmak üzere döviz ge­liri elde eden firmalarımızın yurt içi ticaretlerindeki ödemeleri­ni Türk lirası ile yerine getirme­si kaynaklı ilave döviz alım satım maliyetlerinin oluştuğu ve kurda­ki olası yükseliş beklentileri ne­deniyle fiyatlama davranışlarında görülen bozulmaların enflasyo­nist baskılara neden olduğu göz­lemlenmiştir.

Bahse konu değişiklik ile özel­likle dış ticaret işlemleri bulu­nan firmaların döviz alım satımı sonucunda oluşan maliyetlerinin giderilmesi, ticari hayattaki işle­yişin rahatlatılması ve ekonomi­deki enflasyonist etkilerin azaltıl­ması hedeflenmiştir.

Ayrıca; Hazine ve Maliye Ba­kanlığı’nın “07.06.2024 Tarih ve 3187388 Sayılı Yazısı” ile İhra­cat Genelgesi’nde değişiklik ya­pılarak, ihracat bedellerinin İBK­B’ye veya DAB’a bağlanması gere­ken oran yüzde 40’dan yüzde 30’a düşürülmüştü. Bu defa, Ha­zine ve Maliye Bakanlığı’nın “28.02.2025 Tarih ve 3815300 Sayılı Yazısı” ile İhracat Ge­nelgesi’nde değişiklik yapıl­mış ve ihracat bedellerinin İBKB’ye veya DAB’a bağlan­ması gereken oran yüzde 25’e düşürülmüştür.

Bu değişiklik ile;

-03.03.2025 tarihinden iti­baren, İBKB’ye veya DAB’a bağ­lanan ihracat bedellerinin yüzde 25'i İBKB’yi veya DAB’ı düzenle­yen bankaya satılacaktır.

-Fiili ihracat 03.03.2025 ta­rihinden önce gerçekleştirilmiş olsa dahi, 03.03.2025 tarihinden itibaren İBKB’ye veya DAB’a bağ­lanan ihracat bedellerinde en az satış zorunluluğu yüzde 25 olarak uygulanacaktır.

-Bu bedeller bankaca Merkez Bankası tarafından ilan edilen ve işlem günü için geçerli döviz alış kuru üzerinden aynı gün Merkez Bankasına satılacak ve Merkez Bankasının banka nezdindeki he­sabına aktarılacaktır.

-Söz konusu tutarın tam kar­şılığı banka tarafından ihracatçı­ya Türk parası olarak ödenecektir.

Sözü edilen değişiklik 03.03.2025 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiş bulunuyor.

Menkul (Emtia) satış sözleşme ve ödemesi artık döviz cinsinden yapılabilir

2008-32/34 sayılı Tebliğ’de 19.04.2022 tarihinde yapılan deği­şiklikle menkul satış sözleşmele­rinden kaynaklı ödeme yükümlü­lüklerinin Türk parası cinsinden kabul edilmesi ve yerine getiril­mesi zorunlu kılınmıştı. Yapılan düzenleme sonrası menkul satış sözleşmeleri döviz cinsinden ve­ya dövize endeksli olarak akdedi­lebilmekte iken sözleşme konusu ödeme yükümlülüklerinin tarafla­rın anlaştığı bir döviz kuru üzerin­den Türk lirasına dönüştürülerek yerine getirilmesine ve kabul edil­mesine başlanmıştı.

Bu kapsamda, mezkûr Tebliğ’de, menkul satış sözleşmeleri için 2022 yılında getirilen Türk lirası ödeme zorunluluğu döviz piyasa­sında sağlanan dengelenme, Türk lirasına yönelik artan güven ortamı ile makroekonomik politikada yü­rütülen sadeleşme süreci çerçeve­sinde 06.03.2025 tarihinde kaldı­rılmıştır. Bu kapsamda; taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmelerinde ödeme yü­kümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak yerine getirilmesi mümkün kılınmıştır.

Diğer yandan, 2008-32/34 sayı­lı Tebliğ’de gayrimenkul kiralama, gayrimenkul satış, iş, hizmet, eser ve finansal kiralama sözleşmeleri­nin, belirlenen istisnaî haller dı­şında döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak akdedilmesi yasak olup, anılan hükümler geçerliliği­ni korumaktadır. Bir başka ifadey­le, 06.03.2025 tarihli değişiklik yalnızca menkul satış sözleşmele­rine yönelik bir düzenleme getir­mektedir.

Döviz veya dövize endeksli kararlaştırılamayacak sözleşmeler

6/3/2025 tarihli son düzenleme sonrası aşağıda yer alan konular­da; Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri sözleşme bedelleri veya bu sözleş­melerden kaynaklanan diğer öde­me yükümlülükleri döviz cinsin­den veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz;

a) Konusu yurt içinde yer alan gayrimenkuller olan, konut ve ça­tılı iş yeri dâhil gayrimenkul satış sözleşmeleri,

b) Konusu yurt içinde yer alan gayrimenkuller olan, konut ve ça­tılı iş yeri dâhil gayrimenkul kira­lama sözleşmeleri,

c) Taşıt kiralama ve satış sözleş­meleri,

d) Yurt dışında ifa edilecekler ile gemi adamlarının taraf olduk­ları dışında kalan iş sözleşmeleri,

e) İstisnalar arasında sayılanlar dışında danışmanlık, aracılık ve taşımacılık dâhil hizmet sözleş­meleri,

f) Sözleşme bedeli ve bu söz­leşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cin­sinden veya dövize endeksli ola­rak kararlaştırılamayan sözleş­meler kapsamında düzenlene­cek kıymetli evraklarda yer alan bedellerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlen­mesi mümkün değildir. Ancak, 13/9/2018 tarihinden önce dü­zenlenmiş ve dolaşıma girmiş bu­lunan bu kapsamdaki kıymetli ev­raklar istisnadır.

Tartışmalı iki husus

6/3/2025 tarihli düzenleme sonrası, tartışma konusu olan iki önemli husus aşağıdaki gibi özetlenebilir.

a) Menkul mal olarak tanımlanan emtia ticaretiyle ilgili; sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkün hale gelmiştir.

b) Son düzenleme sonrası, sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkün olmayan sözleşmelerde tahsili yapılmış veya gecikmiş alacaklar ile gayrimenkul kira sözleşmeleri kapsamında verilen depozitolar ve sözleşmelerin ifası kapsamında dolaşıma girmiş kıymetli evraklar için yasak hükümleri uygulanmaz.

Buna göre; 2008-32/34 sayılı Tebliğ uyarınca gayrimenkul kiralama, gayrimenkul satış, iş, hizmet, eser ve finansal kiralama sözleşmelerinin, belirlenen istisnaî haller dışında döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak akdedilmesi yasak olup, anılan hükümler geçerliliğini korumaktadır. Bir başka ifadeyle, 06.03.2025 tarihli değişiklik yalnızca menkul satış sözleşmelerine yönelik bir düzenleme getirmektedir. Ayrıca, 28.02.2025 tarihinde İhracat Genelgesi’nde yapılan değişiklikle, ihracat bedellerinin İBKB’ye veya DAB’a bağlanması gereken oran yüzde 30’dan yüzde 25’e düşürülmüştür.