Savaş ve piyasalar
Geçtiğimiz haftasonu İran’ın İsrail’e düzenlediği hava saldırıları önemli bir soruyu yeniden gündeme getirdi: Savaş ve çatışmalar, piyasaları nasıl etkiler?
Olası bir İran-İsrail çatışması sadece Ortadoğu değil, tüm dünya için yıkıcı sonuçlar doğurabilecek jeopolitik kâbus senaryolarından biri kabul ediliyor. Dolayısıyla bu senaryonun gerçekleşme olasılığında yaşanacak en ufak artışın bile piyasaları olumsuz etkilemesi beklenir.
Ancak son bir hafta yaşananlar, çatışma ve piyasalar arasındaki ilişkinin genel olarak kabul gördüğünden daha karmaşık olduğuna işaret ediyor. Her ne kadar İran hükümeti niyetini önceden açık etmiş olsa da cumartesi gecesi İran’ın sahaya sürdüğü hava unsurlarının sayısı ve çatışmanın ilk saatlerinde ekranlara yansıyan görüntüler tüm dünyada şok etkisi yarattı. Akabinde saldırının neden olduğu hasarın sınırlı olacağının anlaşılması ve Tahran’ın “konu bizim için kapanmıştır” açıklamasıyla birlikte tansiyon -en azından geçici olarak- düştü.
Bununla birlikte çatışmanın bu aşamasının çabuk sönümlenmesi, yaşanan olayın tarihi önemini azaltmıyor. İran’ın doğrudan kendi topraklarından İsrail’e saldırmasıyla bir kırmızı çizgi aşılmış oldu. On yıllardır gölgede yaşanan İran-İsrail savaşı nihayet gün ışığına çıktı. Bu olayın en dikkate değer yanlarından biri piyasaların verdiği sınırlı (kripto varlıklarda yaşanan hareketlilik dışında) tepkiydi. Özellikle pazartesi günü Brent petrol fiyatının gerilemesi pek çok kişiyi şaşırttı.
Piyasaların Ortadoğu’da yaşananları sükunetle karşılaması çatışmanın hafta boyunca fiyatlanmış olmasıyla kısmen açıklanabilir. Bununla birlikte bu vaka, savaş ile piyasalar arasındaki ilişkinin karmaşık doğasına da işaret ediyor. Bir belirsizlik unsuru olarak savaş ve çatışma, öngörülebilirliği azalttığı ölçüde piyasalar için olumsuz bir faktör. Ancak tarihsel örüntüleri incelediğimizde piyasaların en çetin çatışma koşullarında bile beklenenden hızlı toparlanabildiğini görüyoruz.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgali bunun bir örneği. 24 Şubat 2022’de başlayan işgalin hemen ardından S&P 500 endeksi yüzde 7 düşmüştü. Rusya’ya yönelik yaptırımların devreye girmesiyle emtia fiyatları da tarihi zirveleri gördü. Ancak savaşın piyasalar üzerindeki etkisi orta vadede sınırlı kaldı. Benzer şekilde 7 Ekim 2023’te Hamas’ın İsrail’e düzenlediği saldırının hemen ertesinde düşen piyasalar ertesi hafta yükselişe geçmişti. Tarihsel olarak en ilginç örneklerden biri de İkinci Dünya Savaşı sırasında Dow endeksinin seyri.
Almanya’nın Polonya’yı işgalinin ardından yüzde 10 artan endeks Pearl Harbor saldırısının ardından yüzde 2.9 düşmüş ve fakat kayıplarını bir hafta içinde geri almış. Savaş boyunca endeksin toplam artışı ise yüzde 50’yi bulmuş.* Bu ve benzeri örneklerin işaret ettiği üzere savaş ile piyasa arasında oldukça karmaşık ve çok boyutlu bir nedensellik ilişkisi var. İran-İsrail çatışmasına dönecek olursak… Kısa vadede İsrail’in İran’a vereceği karşılık kuşkusuz belirleyici olacak. Bu satırları kaleme aldığımda henüz İsrail’in İran’a ne zaman ve nasıl karşılık vereceği netleşmemişti.
Biden Yönetiminin muhalefetine rağmen İsrail’in sert bir misilleme opsiyonunu seçmesi bölgesel savaş korkusunu alevlendirerek kısa vadede piyasaları olumsuz etkiler. Orta vadede ise İran’a uygulanan ekonomik yaptırımların genişlemesi ve başta Hürmüz Boğazı olmak üzere ticaret yollarına yönelik tehditler fiyatlar üzerinde yukarı yönde baskı oluşturabilecek faktörler olur. Her bir sıcak çatışmanın emtia fiyatları ya da borsalar üzerindeki etkisini öngörmek kuşkusuz yatırımcılar açısından önemli.
Ancak şunu da vurgulamak gerek ki çatışma ve savaşların sıklaştığı ve neredeyse sıradanlaştığı bir tarihsel dönemden geçiyoruz. 1945’ten günümüze yaşanan savaşlara ilişkin verileri inceleyen Uppsala Çatışma Verileri Programı'na (Uppsala Conflict Data Program) göre 2022 ve 2023 Soğuk Savaşın başından beri yaşanan en çatışmalı iki yıl olmuş. Başladığı gibi devam ederse 2024 de bu listeye eklenir.
Savaşın yaygınlaştığı bir dünyada piyasaların jeopolitik sinyallere ne kadar duyarlı olacağını öngörmek güç. Diğer yandan piyasalar dış şoklar karşısında nispeten çabuk toparlanabiliyor gibi görünse de çatışmanın hâkim olduğu bir uluslararası düzende küresel ekonomik dinamiklerin olumsuz etkileneceğini beklemek de yanlış olmaz. *https://fortune.com/2022/02/24/russia-ukraine-stocks-nasdaq-bear-market-dow-jones-historical-reaction-war/