Ses duvarı kırıldı: Test pilotları, TCMB başkanları, süpersonik jetler ve enflasyon

Chuck Yeager, o tarihi sa­bah, yani 14 Ekim 1947 günü; basınçlı T-1 ünifor­masını giyerken hayatının en tehlikeli göreviyle yüz­leşiyordu. Ses hızını aşaca­ğı roket uçağı Bell X-1’in jet akrabaları transonik hızlar­da birçok yetenekli test pilo­tunun kaderini çizmişti bile.

Dr. Fatih Karahan da 3 Şu­bat 2024 sabahında, TCM­B’nin direksiyonuna geçerken nasıl bir mücadeleye atıldığının tamamen farkındaydı. Çünkü kendisi gibi ekonomide doktora­sını yapmış Erdem Başçı sonrası, TCMB koridorlarında beş başkan ve pek çok PPK üyesi adeta tür­bülansa yakalanmıştı.

İşte burada süpersonik jetler­le enflasyon arasındaki şaşırtıcı benzerlik ortaya çıkıyor: Bir ke­re kontrol dışı kaldılar mı, ikisini de tekrar stabilize edebilmek ne­redeyse imkansızdır.

Davranma cesareti gösterebilen kişiler

Test pilotlarının sırrı, şuurları yarı kapalı haldeyken bile doğru kararlar alabilmelerinde gizlidir. Onların refleksleri ölüm kalım üzerine kuruludur; içgüdüleri çelik gibidir. Merkez bankacıları da kriz anlarında sükunetlerini koruyup radikal kararlar alabil­me yeteneğine haizdirler, sinir­leri çelik gibidir. Çünkü piyasa­lar alev aldığında normal proto­kolleri unutup hızlı ve sıra dışı hamleler gerekir. Test pilotları da merkez bankacılar da davran­ma cesareti (‘Courage to Act’) gösterebilen kişilerdir.

Mart ayında piyasanın tansiyo­nu yükselince TCMB bazı olağa­nüstü kararları devreye soktu. El­bette bu kararların her biri kusur­suz değildi ve tartışılabilir yönleri vardı. Ama tıpkı test pilotlarının bazen hayatta kalmak için inanıl­maz manevralara başvurmaları gi­bi, Merkez Bankası da beklenme­dik hamlelerle enflasyonun kont­rolden çıkmasını önlemeye çalıştı.

Ve sonunda gördük ki, Chuck Yeager'ın ses duvarını sağ salim paramparça edişi gibi, Dr. Kara­han da kritik bir eşiği başarıyla geride bıraktı.

Kritik eşiğe dayandı

Yüzde 30 seviyesi, Türkiye’de enflasyon için psikolojik bir ses duvarına dönüşmüştü. Mart ayı­na girerken ‘3 ay/3 ay mevsim et­kisinden arındırılmış ve yıllık­landırılmış’ trend enflasyon bu kritik eşiğe dayanmıştı. Aynen jetlerin ses hızına yaklaşırken hissettiği müthiş basınç gibi, pi­yasadaki stres, trend enflasyonu aniden yüzde 40 seviyesine doğ­ru tırmandırmaya başlamıştı.

Tartışmalar yüzde 30 seviye­sinde katılık etrafında yoğunla­şıyordu. Ses duvarı, bir can daha mı alacaktı?

Nihayet geçtiğimiz haf­ta TÜİK’in açıkladığı verile­re göre trend enflasyon yüz­de 30 sınırını kırdı ve yüzde 28,7 seviyesine geri çekildi. Jetlerin ses hızını ani bir sıç­ramayla geçmesi gibi, trend enflasyon da Mayıs’tan Hazi­ran’a yüzde 33'ten yüzde 28'e indi. Hane halkı beklentileri de aynı dönemde 7 tam puan­lık sert bir düşüşle rahatladı. Bu başarı, tesadüf değil; doğru pi­lotaj ve cesur hamlelerin eseridir.

Böylelikle yılsonu için Mer­kez Bankası'nın yüzde 29 enflas­yon tahmini ilk kez net bir şekil­de ufukta belirdi. Artık somut ve gerçekçi bir şekilde radarda ya­nıp sönüyor. Yönetilen fiyatlar­daki son zamlar dez-enflasyo­nist karakter taşıyor ve mevcut eğilimi değiştirmeyecek düzey­de. Uygulanan zam oranları, ca­ri trend enflasyonun altında kal­dıkça ana eğilimi değiştirmezler. Maliye politikasının oynayabile­ceği alan da işte tam burayla sı­nırlı. Senenin başında sağlık ka­tılım payları konusunda yaşanan deneyim, aynı hatanın tekrar­lanmayacağının garantisi.

Ses duvarını kıran hamlenin en güçlü motoru

Peki, enflasyondaki bu ses du­varını kıran hamlenin en güçlü motoru neydi? Elbette gıda fi­yatları! Gıda fiyatları, uzun bir aradan sonra yeniden mevsimsel karakterine döndü ve Mayıs ayı­nı takiben Haziran ayında da ge­rileyerek (yüzde -0,4) yıllık baz­da yüzde 29,7’e indi. Gıda enflas­yonu da yüzde 30’luk psikolojik eşiği nihayet kırdı.

Tarım ekosistemi bürokrasi­si küresel piyasa konjonktürüy­le uyumlu kararlar alıyor ve uy­guluyor. Mısır fiyatlarının buşel başına Şikago’da 4 ABD doları sınırına dayanması, biyo-yakıt teşvikleri nedeniyle artan soya kırımının küspe arzını artırma­sı önümüzdeki dönem yem fiyat­ları için pozitif gelişmeler. Bunu daha önce irdelemiştik. Avru­pa’nın sezona girmesiyle küre­sel süt fiyatları zirve tırmanı­şını sonlandırdı. Yeni Zelanda süt arzında güçlü seyrin sürme­si bekleniyor. Yurt içinde süt fi­yatları önemli ölçüde istikrar kazandı. Hayvancılık, dengele­niyor. Küresel gıda enflasyonu sakinleşiyor. Cuma günü itiba­riyle FAO endeksindeki artış hı­zı yıllık yüzde 5,8 oranında sabit. Önümüzdeki sene manşet enf­lasyonun neredeyse dörtte birini oluşturan gıda enflasyonu yüzde 10’lu seviyelere çekilebilir. Bu da enflasyonda ana eğilimin önceki rejim seviyesi yüzde 12’yi hedef­lediğini gösteriyor. 2027 itiba­rıyla tek haneli rakamları konuş­maya başlarız.

Unutmayalım: Ses duvarını kırmak, insanlığın uzaya açılışı­nın ilk adımıydı. 22 sene sonra (!) insanlığı Ay yüzeyine indirir­se ancak test pilotlarının indire­ceği belli olmuştu. Gerçekten de öncü astronotlar ve Ay’a ilk ayak basan, Chuck Yeager’ın cesaret mirasını devralan test pilotlarıy­dı (‘The Right Stuff’).

Dr. Karahan’ın önünde daha kat edilecek çok mesafe var. An­cak şu anki gidişat çok net: Enf­lasyonun yönü artık aşağı doğru. Dr. Karahan rezerv kullandı, asi­metrik faiz koridorunu etkinleş­tirdi, olağanüstü toplantı yaptı ama Chuck Yeager’ın hatta Neil Armstrong'un bile zorlandığı o son hamleye henüz başvurmadı:

‘Eject/Abort’ tuşuna basmadı, -en azından şimdilik.