Yıllık ücretli izin hakkı

Milyonlarca çalışan ve işvereni doğrudan ilgilendiren yıllık ücretli izin hakkı ve uy­gulamaları konusunda bazı yanlış anlaşılmalar mevcut. Bu nedenle her yıl açılan binlerce iş da­vası, hukuk sisteminde önemli bir iş yükü oluş­turuyor. İşçinin, işyerinde çalışması sonucun­da emeği karşılığında aldığı ücrete ek olarak ka­zandığı haklardan biri de “yıllık izin hakkı”dır.

Böylelikle, bir yılını tamamlayan işçi, her yıl belirli süreli ücretli izin kullanarak hem sağ­lığı korunur hem de iş gücü yenilenir. İşçinin, ücret karşılığında yıllık izin hakkından feragat etmesi hukuken mümkün değildir; bu konuda yapılmış sözleşme hükümleri geçersiz sayılır. Yıllık ücretli iznin amaçları gereği, işçi mutlaka kullanmalı, işveren de mutlaka kullandırmalı­dır. 4857 sayılı Kanuna göre uygulama esasları özetle şöyledir:

Temel koşullar

Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölüne­mez. Bu iznin, Kanunda belirtilen süreler için­de işveren tarafından sürekli bir şekilde veril­mesi zorunludur. Ancak, Kanunda öngörülen izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölü­mü on günden aşağı olmamak üzere bölümler halinde kullanılabilir. İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücret­siz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez. Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz.

Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulun­duğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgeleme­leri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçe­cek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz yol izni vermek zo­rundadır. İşveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde İş Kanunu’nda belirtilen bildirim süresi ile işçiye verilmesi zorunlu yeni iş arama izinleri, yıllık ücretli izin süreleri ile iç içe giremez.

İzin isteği ve zamanı

İşçi yıllık izin isteminde, adını soyadını, var­sa sicil numarasını, iznini hangi tarihler ara­sında kullanmak istediğini ve ücretsiz yol izni isteyip istemediğini yazar. İşçi, hak ettiği yıllık ücretli iznini, kullanmak istediği zamandan en az bir ay önce işverene yazılı olarak bildirir. İş­veren veya işveren vekilleri, bu istekleri mev­zuattaki kurallar kapsamında çalışana bildirir.

İşveren, işçinin istediği izin kullanma tari­hi ile bağlı değildir. Ancak, izin sıra ve nöbet­leşmesini göstermek üzere söz konusu kurulca düzenlenecek çizelgeler işçinin talebi ve iş du­rumu dikkate alınarak hazırlanır. Aynı tarihe rastlayan izin isteklerinde; işyerindeki kıdem ve bir önceki yıl iznini kullandığı tarih dikkate alınarak öncelikler belirlenir. Yol izni alanlar bu süreyi kullanmadan işe dönerlerse, işveren bunları anılan sürenin bitiminden önce işe baş­latmayabilir.

İzin süresinin tespiti

İşçinin izin süresi, iznini hak ettiği tarihteki hizmet süresine ve 4857 sayılı Kanununa göre belirlenir. İşyerinde işe başladığı günden itiba­ren deneme süresi de içinde olmak üzere en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin ve­rilir. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez. İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hiz­met süresi aşağıdaki gibidir;

a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dâhil) olan­lara on dört günden,

b) Beş yıldan fazla, on beş yıldan az olanlara yir­mi günden,

c) On beş yıl (dâhil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden, az olamaz.

Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücret­li izin süreleri dörder gün arttırılarak uygulanır. Ancak, on sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıl­lık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz.

İşverenin yükümlülüğü

İşveren; çalıştırdığı işçilerin izin durumları­nı gösteren yıllık izin kayıt belgesini/defterini tutmak zorundadır. İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye izin dönemine ilişkin ücre­ti ile ödenmesi bu döneme rastlayan diğer ücret ve ücret niteliğindeki haklarını izine başlama­dan önce peşin olarak vermek veya avans olarak ödemek zorundadır. Yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel ta­til ücretleri ayrıca ödenir.

Görüldüğü gibi; yıllık ücretli izin uygulama­sında işveren ve işçinin ayrı ayrı hakları ve so­rumlulukları bulunuyor. Ölüm veya işten ayrıl­ma hallerinde, izin parası çalışanın kendisine veya hak sahiplerine ödenebilir. Bunun dışında, yıllık ücretli izin hakkı para olarak ödenmez ve Kanunda belirtilen usuller çerçevesinde kul­landırılmalıdır. Yıl içerisinde yıllık izin süre­sini tamamının kullanmaması halinde kulla­nılmayan yıllık izin süresi herhangi bir kanuni düzenlememe olmamasına rağmen bir sonraki yıla devretmesinde ve devredilen sürelerin kul­lanılmasında engel teşkil edecek kanuni bir en­gel de bulunmamaktadır.