Putin’i beklemek

Uluslararası ilişkiler alanında çalışan herkes Carl von Clau­sewitz’in “Savaş, politikanın farklı araçlarla sürdürülmesinden başka bir şey değildir” başlıklı sözünü bi­lir. Onun ekolünden gelenlere gö­re bir yerde eğer topluluklar varsa çatışır, devletler varsa savaşır. Bu nedenle de savaş uluslararası are­nadaki en temel ve kaçınılmaz ger­çekliklerden birisidir. Zira kaynak­lar kıt, talepler sonsuzdur.

Kimi devlet taleplerini ve savaş neden­lerini tüm dünyayı bazı tehlikeler­den korumak gibi insani ve evren­sel değerlere, kimisi mitolojik veya tanrısal misyonlara, kimi net ola­rak ulusal çıkarının gereklerine, kimisi de meşru savunma pozis­yonlarına dayandırır. Farklı söy­lemler farklı ideolojik ve politik kalıplar altında sunulsa da özün­de tüm savaşların başlangıç noktası kaybedilmiş bir güvenlik hissiyatıdır. Tüm dünyayı kontrol etmek isteyen de, küçücük bir sınır hattının kontro­lünü sağlamak isteyen de aynı mantık­la hareket eder. Küresel güvenlik bek­lentisi küresel egemenliğin gerekli ol­duğunu, bölgesel ve yerel talepler ise ilgili alandaki kontrolün hayati oldu­ğunu ön planda tutar.

Rusya’nın Ukrayna savaşı

24 Şubat 2022’de ilk Rus asker­lerinin Vladimir Putin’in “özel aske­ri operasyon” ilanıyla Ukrayna’ya gi­rişi, Soğuk Savaş sonrası kurulan kü­resel statükonun yerle bir olduğunun en net ilanıydı. Esasen Putin, tarihin en büyük jeopolitik felaketi olarak ta­nımladığı Sovyetler Birliği’nin dağılı­şının ardından gelen tek kutuplu ABD mimarisinin kabul edilemezliğini, 2007’de yapılan Münih Güvenlik Kon­feransında ilan etmişti. NATO’nun bir türlü durmayan Batı’ya doğru ilerleyi­şini Putin büyük bir saldırganlık ola­rak görüyordu. Macaristan, Çek Cum­huriyeti ve Polonya’nın ardından Bal­tık ülkelerinin de NATO’ya üyeliğine engel olamamıştı. Ancak bu gerginliği­ni 2008 yılında Gürcistan’dan çıkart­mayı ihmal etmedi.

Batı yanlısı Gür­cistan Cumhurbaşkanı Sakaşvili’nin NATO ve AB’ye üyelik hedefiyle girdi­ği yol, Rus silahlı kuvvetlerinin 5 gün­lük müdahalesiyle kapatıldı. Yeni Rus güvenlik doktrini “eski Sovyet coğraf­yasındaki Rus nüfusun yaşadığı her yeri” potansiyel müdahale alanı olarak ilan etmekteydi. Nitekim Rusya’nın 2014 yılında Kırım’ı ilhak ederek baş­lattığı süreçte küçük kardeş olarak ta­nımladığı Ukrayna’yı, tamamen Batı sistemine bırakmayacağı sürpriz de­ğildi. Savaş, göstere göstere geldi.

Kardeş kavgasının psikopolitiği

Ukrayna’nın, Kremlin ideolojisin­de “küçük kardeş” olarak konumlan­dırılmasının tarihsel, kültürel ve je­opolitik üstünlük tasavvuruna dayalı çok katmanlı bir geçmişi var. Öncelik­le Rusya, 9. yüzyılda Kiev’de kurulan Kiev Knezliğini kendi tarihsel anlatı­sının başlangıç noktasına yerleştiri­yor. Slav halklarını birleştirme misyo­nunun kaynağı olarak da bu başlangı­ca atıfta bulunan bir resmi yaklaşıma sahip. Bu anlatıya göre Kiev beşikse, Moskova baba ocağı, yani ailenin mer­kez yuvası. Ukrayna halkı ise Putin’in de defalarca belirtiği ve hatta 2021’de yazdığı bir makalede iddia ettiği üzere ayrı bir ulus değil, yapay bir oluşum; dilleri ise Rusça’nın bir lehçesi. Bu yüzden de Rusya’nın halen egemen olan resmi bakış açısıyla Ukray­na’nın Batı’ya yönelik yaklaşımı bir kardeş ihaneti, bir sapma.

Bu yaklaşımın Ukrayna’yı küçük olarak konumlandıran ve ailenin büyüğün kararlarına bağımlı ol­ması gerektiğini düşünen hiyerar­şik bir bakış açısını yansıttığı orta­da. Küçük kardeş söylemi de aslın­da ağabey tarafından koruma altına alınan ve sevgi şefkat öneren bir bağ değil, koruma adına denetim öngören ve biat bekleyen bir demir yumruk içeriğine sahip. Üstelik bu söylem sadece dil-kültür bağlamıy­la ya da tarihsel anlatılarla değil, jeopolitik kaygılarla beslenen em­peryal bir zihnin tasavvuru olarak da şekilleniyor. Ukrayna’nın poli­tik tutumu sadece Batı’ya meyle­den yani aileden kopmak isteyen ser­keş bir kardeş değil, Rus kimliğinin ve coğrafyasının kalbine saplanan bir bı­çağın taşıyıcısı olarak görülüyor.

Rusya, büyük şairleri Tyutçev’in de dediği gibi “akılla anlaşılmaz; arşın­la ölçülmez” bir stratejik derinliğe sa­hip. Vatanlarının savunulması onlar açısından öncelikle Moskova’nın ko­runması anlamına geliyor. Napolyon’u ve Hitler’i Moskova kapılarından dön­dürdükleri tarihsel zafer anlatıları, coğrafi büyüklüklerini ve sert iklim koşullarını kutsadıkları hikayelerle dolu. Karadan işgali başlangıçta çok kolaylaştıran ancak o işgalin sürdü­rülmesini imkânsız kılan doğal şart­ları en büyük güvenceleri.

Bu yüzden düşmanın Moskova’dan yaklaşık 500 kilometre kadar uzakta tutulması bir askeri stratejiyi gelenekselleştirmiş durumdalar. Bu onlar açısından psiko­lojik güvenlik eşiği. Putin’in İstanbul’a gelme konusundaki isteksizliğinin ne­denlerine bakarken psikolojik faktör­leri de hesaba katma gereği açık. Muh­temelen küçük kardeşle (adını bile pek anmadığı Zelensky ile) aynı masaya eşit şartlarda oturmakta gelecekte de direneceği gibi, beklentilerinin de salt toprakla değil psikolojik faktörlerle şekilleneceğini görmek gerekiyor.