Santim santim Bubka’dan Ersu Şaşma’ya: Hayat pahalılığı ve TCMB’nin enflasyon çıtası

Sırıkla atlama, atle­tizmin en bütüncül branşlarından biridir. Vücudun her kası, her eklemi uyum içinde ça­lışmak zorundadır. Jim­nastikçi kadar esnek bir omurga, grekoromen gü­reşçi kadar güçlü kanat­lar, omuzlar… Ukrayna­lı Sergey Bubka yıllarca bu disiplinin hükümda­rıydı. Bugün ise bayrağı İsveç­li Mondo Duplantis taşıyor. Komşumuz Yunanistan’dan Emmanouil Karalis ve Türki­ye’den Fenerbahçe sporcusu Ersu Şaşma, bu yarışta zirve­ye yakın isimlerden.

Sırıkla atlamada çıta barem barem yükselir. Geçilemeyen bir yükseklik, önceki hakların ve ihlallerin gölgesinde so­nuç getirir. Olimpiyat altınla­rı böyle alınır ya da kaybedilir. Efsanevi Bubka, bu işin kay­beden tarafındadır. Duplan­tis’in de benzer şekilde kay­bettiği finaller vardır.

Geçtiğimiz hafta TCMB Enflasyon Raporu’nda ara he­defler açıkladı: 2025 için %24 hedef, %25 ila %29 yılsonu tahmini. Tıpkı sırıkçılar gibi, %24’ü değil %29’u tutturmak da bu yarışı kazandırabilir. Merkez bankasının asıl yük­sekliği — %5 ana hedef — ise yıl yıl santim santim yaklaşa­cağı bir çıta. Önümüzdeki yıl %16, 2027’de %9. Artık bir se­ferde %5 atlama zorunluluğu yok; strateji, “Bubka taktiği” ile kademeli ilerlemek.

Geçen hafta Duplantis, dün­ya rekorunu bir santim geliş­tirdi. Aynı gün TCMB de he­deflerini güncelledi. Atletizm pistinde çıta barem barem yükselirken, ekonomi cephe­sinde de hedefler basamak ba­samak tırmanıyor.

Toplantının altın soru kombosu

Geçen hafta yapılan Enflas­yon Raporu toplantısında, reel faiz ve nötr seviye (r*) konusu açıldı. Normalde uluslararası yatırımcıların kurul üyelerine koordineli baskısı toplantıya ritim katar. Eşzamanlı etkile­şimle merkez bankasını anali­tik düzlemde zorlamayı sever­ler. Bunun sonucunda piyasa­da tepki oluşur.

PPK kararları gün içinde açıklanır. Çünkü piyasa etkisi anında görülmek istenir. An­cak yabancı payının azalma­sıyla bu etkileşim azaldı. Yerel piyasa aktörleri önceden ha­zırladıkları statik nitelikteki soruları ardışık şekilde değil tekil bazlı operasyonel seviye­de yöneltiyorlar. Merkez ban­kasının verdiği cevaplarla re­aksiyona girilmiyor. Bu da üst seviye stratejik toplantıların piyasa tepkimesini azalttığı gibi geniş kesimlere mesajın ulaşmasını da zorlaştırıyor.

Sorularda makro – mikro / mali – reel etkileşim matrisi de zayıf kalıyor. Örneğin liki­dite işlemleri için yöneltilen bir sorunun mikro bacakları havada kaldı. Açık piyasa iş­lemleri (APİ) reel sektörü dış­layıcı nitelikte değildir. Çün­kü para tabanının TCMB bi­lançosundaki iç (kredi, APİ, Hazine işlemleri) ve dış var­lıklar (rezerv birikimi) yoluy­la şekillendiği, bunun da kredi büyümesi ve likidite koşulları üzerinden reel sektöre doğru­dan yansıdığı göz önüne alın­malıdır.

Brüt rezervler rekor sevi­yeye yükselirken ABD Hazi­ne tahvilleri yüksek getiriden biriktirilmeye başlandı. An­cak piyasa, kendisini medya zannediyor. Siyaset bilimin­de medyayı yasama, yürüt­me ve yargı erklerinin yanın­da dördüncü etmen şek­linde gören yaklaşımlar vardır. Oysaki piyasa­nın kendi üzerine aldığı kamu otoritesini denet­leme vazifesi yalnızca Türkiye’ye özgü bir tu­tum. “Piyasanın sopası” fiyatlama serbestisiyle sınırlıdır. Normalde pi­yasanın reel sektör ve bireysel yatırımcıların finansal vaziyetlerini iyileş­tirecek stratejiler geliştirme­si beklenir. Borsa İstanbul’da yurtdışına kaybedilen önem­li miktardaki yatırımcı sayı­sı piyasanın yanlış yere odak­landığını ortaya koyuyor.

Hayat pahalılığı ≠ enflasyon

Hayat pahalılığı, enflasyo­nun ölçtüğünden farklıdır. İkame etkisi nedeniyle resmî enflasyon hayat pahalılığını olduğundan yüksek göstere­bilir. ABD Meclisi Bütçe Ofi­si (CBO) ve Fed’in New York Şubesi “Liberty Street” blo­ğu, bu farkın küresel ölçekte nasıl çalıştığını yıllardır in­celiyor. Çünkü hayat pahalılı­ğı küresel bir konu. Başkan Dr. Karahan’ın belirttiği ürün de­vir daim hızı, yani sık tüketi­len malların fiyatlarının daha sık gözlemlenmesi (literatür­de salient prices), algıları çar­pıtıyor. Enflasyon Türkiye’de tek hanelerdeyken hanehal­kı beklentisi %20’lerdeydi (Mankiw – Reis ekolü).

Ancak Fed, çok ciddi şe­kilde nötr seviye odağını ko­rur. “R-Star” başlıklı 18 Ka­sım 2024 tarihli yazımızda bu konuyu detaylı incelemiştik. Dr. Karahan reel faiz sorusu­nu pas geçerek hayat pahalı­lığı tartışmasını açma fırsa­tını kaçırdı. Türkiye’de fiyat istikrarı kavramı hâlâ teknik bir terim olarak kamuoyunda sınırlı karşılık buluyor. Hane­halkı döviz ve altın konusun­da iyi bir tasarruf sahibidir; ancak enflasyon tahmininde zayıftır, çünkü yeterli bilgi­ye sahip değildir (Carroll, Ca­vallo). Piyasanın asıl bu tara­fa odaklanması, mesajların finansal okur yazarlığı düşük sektörlere yoğunlaştırılması gerekiyor.

“Ex-Post”tan “Ex-Ante”ye

Başkan Karahan’ın da be­lirttiği gibi borç senetleri pi­yasasında likidite eksikliği reel faiz ölçümünü zorlaştı­rıyor. Ancak piyasanın kendi beklentileriyle — 2 yıl vadeli faiz ve 2 yıl vadeli enflasyon tahmini — “ex-ante” bazlı re­el faiz hesaplamak mümkün. Geçtiğimiz haftaki grafiği­mizde görüleceği üzere 2.000 (iki bin) baz puana yaklaşan bir reel faizle karşı karşıyayız. Benzer şekilde Fed, ECB gi­bi vadede fiyatlamaları 2 yıl / 2 yıl gibi ölçmek yine tutarlık sağlar (bugünkü grafiğimiz). Eski’nin sorusu bu derinliği yakalıyordu.

SONUÇ: 13–25 Eylül’de Ja­ponya’nın başkenti Tokyo’da Dünya Atletizm Şampiyonası var. Ersu’yu izlemek, yalnızca madalya heyecanı değil, aynı zamanda bir merkez banka­sı strateji dersi olacak. Favori sırıkçılar, düşük yükseklikleri pas geçer, enerjisini asıl kritik yüksekliklere saklar. TCMB Başkanı Dr. Karahan da şim­dilik reel faizi pas geçiyor, bel­li ki hakkını daha zor etaplar için saklıyor.

Sırıkla atlama, pistte santim santim ilerleyen bir stratejidir; para politikasında da hedefe ulaşmanın yolu küçük ama is­tikrarlı atlayışlardan geçer. Bu­bka 35 kez kendi rekorunu kır­dı, Duplantis 13 kez… TCMB de ara hedeflerle o %5 çıtasına santim santim yaklaşacak. Eko­noritmiks cephesinde inancı­mız tam: Ersu da Karahan da o zirve atlayışını yapacak