Yapay zekâya karşı ‘Neo-Luddit’ isyanı

19. yüzyıl Ludditleri Nottingham dokuma işçileri, iş kayıplarına tepki olarak tezgâh ve makineleri çekiçle parçalamış, geçimlerini tehdit eden geleceğe öfkelerini haykırmışlardı. Makine kırıcıların torunları; bugün de çekiçleri klavyelere, tezgâhları da kodlara çevirme eğiliminde. Yapay zekâ çağının vadettiği geleceği zora sokacak sabotaj dalgasına karşı önlem alınmalı.

Yapay zekâ; sağlık, ulaşım, fi­nans ve tarım gibi alanlar­da devrim yaratırken, Ne­o-Luddit hareketlerden kaynakla­nan teknoloji sabotajları da hızla yükselme eğiliminde. Yazımda ya­pay zekâya yönelik sabotaj tehdit­lerine dikkatleri çekmek istiyo­rum. Bu tehditlerin doğasını, de­mografik ve küresel dinamiklerini, Luddit mirasıyla bağını, acil risk­lerini ve yakın gelecekte 2025- 2030 için alınması gereken strate­jik önlemleri kapsamlı bir şekilde ele almaya çalıştım.

Çekiçten klavyeye tezgahtan koda: AI-Luddizm

19. yüzyıl Ludditleri (1811-1816) Nottingham dokuma işçileri, iş ka­yıplarına tepki olarak tezgâhları makineleri çekiçlerle parçalamış, geçimlerini tehdit eden bir gelece­ğe öfkelerini haykırmışlar.

Eylemlere ve birtakım hare­ketlere baktığımızda, o zamanki öfke bugün modern bir kılığa bü­rünmüş şekilde karşımıza çıkı­yor. Bugünün Neo-Ludditleri; oto­masyon, gözetim ve etik kaygılar (örneğin, veri gizliliği, algoritmik önyargı) nedeniyle hareket baş­latmış durumdalar. Örneğin; veri merkezlerinin soğutma kuleleri­ni, otonom robot hatları ve yapay zekâ modellerinin kod satırlarını hedefleyerek eylemler yapıyorlar.

Peki bu yeni dalga, Ludditlerin doğrudan mirası mı, yoksa iş kayıp­ları, kontrol korkusu ve etik kaygı­ların modern bir yansıması mı?

Teknolojinin toplumu zora so­kacağı korkusunun dijital çağdaki yansıması; romantik bir hikâye gö­rüntüsünden ziyade, istatistiklerle ve gerçek vakalarla bir tehdit hali­ne gelmiş durumda. O zamanki ma­kine kırıcıların torunları, çekiçle­ri klavyelere, tezgâhları da kodlara çevirme eğilimine girmişler.

San Francisco’da Safe Street Re­bel’in otonom taksilere koni yer­leştirme kampanyası, Hollywo­od’un 148 günlük yapay zekâ kar­şıtı grevleri ve Molly Crabapple’ın 4 bin imzalı açık mektubu, Ne­o-Luddit direnişinin zaten başla­dığını gösteriyor.

Henüz merkezi bir örgütlenme olmasa da sosyal medyanın gü­cüyle bu dağınık hareketler ileri­de daha organize bir isyana dönü­şebilir. Bir üretim hattının beş da­kikalık durması, küresel tedarik zincirinde milyonlarca dolarlık kayba yol açabilir.

Yapay zekânın sağlık, ulaşım, finans ve tarım gibi alanlardaki yaygınlaşmasıyla tehditlerin yı­kıcı etkisi de artmış durumda.

-22 bin 52 siber olay, 12 bin 195 doğrulanmış ihlal (2025 Ve­rizon Veri İhlali Araştırmaları Raporu DBIR 2025).

-İhlallerin yüzde 60’ı insan hatasından kaynaklanmakta (Ve­rizon DBIR 2025).

-Tek bir veri ihlalinin küre­sel ortalama maliyeti 4,88 milyon ABD doları (IBM, 2024).

-Kimlik sahteciliği girişimle­rinde (deepfake) iki yılda 31 kat artış (Onfido, 2024).

-Hong Kong’daki deepfake dolandırıcılığı 25,6 milyon ABD doları. E-postadaki sahte im­zalar devri kapandı. Dolandırı­cılar, video konferanslarda yö­neticileri taklit edebiliyor. De­epfake’ler, korku ve güvensizlik yaratmak için güçlü bir araç. (Onfido Raporu).

-Hugging Face’de 100+ zarar­lı yapay zekâ modeli tespit edildi. Açık kaynak model havuzlarına sızan bir ‘arka kapı’, kumaş arası­na gizlenmiş bıçak gibi görünmez, devreye giren ve içeriden yıkı­cı eylemler. (JFrog & Reversing­Labs, 2025).

-OT ve SCADA sistemlerine saldırılar yüzde 18 arttı. 2025 1. Çeyrekte 708 endüstriyel fidye olayı gerçekleşti (Dragos, 2025).

-Deepfake dolandırıcılıkları 2027 kayıp tahmini ise 40 milyar ABD doları (Deloitte).

Neo-Luddit hareketleri

Dağınık gruplar halinde ve farklı demografik gruplardan beslenerek kendini gösteren bazı Neo-Luddit hareketleri ise şöyle:

-Yazar ve sanatçıların yapay zekâ senaryo üretimini yasaklatan sözleşmelerle sonuçlanan Holl­ywood’un 148 günlük SAG-AFT­RA ve WGA grevleri (The Atlantic, 2024).

-Otonom taksilere koni yerleş­tirme kampanyası (bir tür fiziksel sabotaj veya dikkat çekme yöntemi) (Safe Street Rebel).

-4 bin imzacıyla yapay zekânın sanat ve yazım alanındaki etkileri­ne direniş (Molly Crabapple’ın Açık Mektubu) (The Atlantic, 2024).

-The Luddite Club: 2021'de ku­rulmuş, büyümekte olan ve tekno­lojiye karşı enerjiye karşı, Z Kuşa­ğı’nı hedef alarak gençlerin tek­nolojiyle olan bağını kopartmayı ve yüz yüze etkileşimlere odak­lanmalarını teşvik etmeye çalışan güçler arasında bir hareket başla­tan oluşum (VML, 2023).

-OpenAI gibi şirketlerde etik kaygılarla direnen teknoloji geliş­tiricileri (Cybernews, 2023).

-Sosyal medyanın etkisi, bu ha­reketlerin organize bir isyana dö­nüşme potansiyelini artırmakta (The Guardian, 2024).

-Avrupa’da gizlilik kaygıları, gelişmekte olan ülkelerde iş kayıp­ları, Asya’da ise veri güvenliğinin öne çıkmasıyla oluşan hareketler (The Atlantic, 2024).

Neden şimdi daha tehlikeli?

Yapay zekâ her yerde; sağlık ve ulaşımdan finansa kadar hayatî kararların merkezinde. Araç­lar erişilebilir durumda. Deep­fake’ler, ücretsiz uygulamalarla üretilebiliyor. Bu nedenle yapay zekâ ekosistemindeki her bileşen hedef olabilir. İhlallerin yüzde 60’ı insan hatasından kaynakla­nıyor (Verizon DBIR 2025). 4,88 milyon dolarlık veri ihlali mali­yetlerinden (IBM, 2024) 40 mil­yar dolarlık deepfake kayıplarına varıncaya kadar ekonomik ve top­lumsal riskler oluşturuyor (Delo­itte, 2027).

Sabotaj tehditlerine karşı önlem ve öneriler

Güvenlik duvarları:

-Veri merkezleri, biyometrik erişim ve yedek enerji kaynak­larıyla korunmalı (Trend Micro Raporu).

-Yapay zekâ destekli tehdit tespiti ve sızma testleri (OWASP Kılavuzu).

-Şifreli iletişim ve otomatik güncellemelerle IoT koruması.

Teknik savunmalar:

-Yapay zekâ modellerini ma­nipülasyona karşı güçlendirici eğitimler.

-Lightweight protokollerle öl­çeklenebilir model doğrulaması, blokzincir tabanlı izleme.

-Veri gizliliğini koruyucu mo­del eğitimi.

-Deepfake’lere karşı biomet­rik doğrulama, MFA sistemleri.

-Dezenformasyon Tespitine yönelik sosyal medya kampan­yaları.

-Yapay zekâ güvenlik odaklı hackathonlar ve hata ödülü (bug bounty) programları.

Toplumsal ve ekonomik di­rence karşı önlemler:

-Türkiye’nin 2030 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi ile uyumlu iş kayıplarına karşı beceri prog­ramları.

-Yapay zekânın faydalarını (hassas tarım, dolandırıcılık ön­leme) vurgulayan kampanyalar.

Etik yapay zekâ geliştirme:

-Önyargıları azaltıcı, toplum­sal güveni artırıcı şeffaf algorit­malar, (NIST Çerçevesi).

-Etik karar alma süreçleri­ne yönelik insan merkezli tasa­rımlar.

Politik ve yasal çerçeve:

-EU AI Act ile uyum 2027’ye kadar sağlanmalı (OWASP Kıla­vuzu).

-Sabotaja karşı yasal caydırı­cılık.

-Yapay zekâ güvenlik araştır­malarının artırılması.

Politika yol haritası:

-Yeniden becerilendirme fi­nansmanı.

-Kamu kampanyaları (deep­fake farkındalığı).

-Bürokratik koordinasyon.

Kamu bilinci ve katılım

-Deepfake farkındalığına yö­nelik eğitim kampanyaları dü­zenlenmeli (Türkiye’nin ‘Gümüş Dijital Dalgası’ gibi yaşlı nüfusu hedeflemeli).

-İşçiler, etik uzmanları ve tek­noloji liderlerini birleştiren di­yalog platformları oluşturulmalı (The Atlantic, 2024).

-Sabotaj senaryolarını simüle edici senaryolar planlanmalı.

-Dijital altyapılar güçlendirici direnç sistemleri oluşturulmalı.

-Yapay zekânın faydalarını vurgulayan toplumsal güveni ar­tırıcı anlatılar düzenlenmeli.

İsyanın ayak sesleri diyebiliriz

Yapay zekâ, insanlığı geleceğe taşıyacak bir lokomotif. Ancak ‘Neo-Luddit’vari hareketler gözardı edilmemeli. Bu türden hareketler için bir nevi, isyanın ayak sesleri diyebiliriz. Sosyal medyanın gücüyle bu hareketlerin daha organize bir tehdide dönüşmemesi ve ülkemize yayılmaması için şimdiden önlemler alınmalı.

Yapay zekânın dönüştürücü potansiyelini koruyucu çalışmalar ve önlemler hayata geçirilmeli. Yapay zekânın geleceğini şekillendirmek için tüm paydaşlar bir araya gelip iş birliği yapmalı. Akademisyenler, sosyoteknik dinamikleri incelemeli. Ulusal politikalarımız güçlendirilmeli. Yapay zekâ ve siber güvenlik uzmanlarınca teknik savunmalar geliştirmeli. Etik, güvenlik ve toplumsal riskler iyi analiz edilmeli.

Yapay zekâ çağında teknolojinin vaat ettiği geleceği zora sokacak nitelikte yükselme eğilimindeki bu sabotaj dalgasıyla gelmekte olan tehditleri görüp, doğru adımlarla gerekli önlemleri şimdiden almaya başlamalıyız.