818K
Jackson Hole’da Powell “artık zamanı geldi” dedi. Faiz indirim döngüsünü müjdeledi. Sanki başka şansı varmış gibi. Geçen hafta “zaten tüm emareler faiz indirimi kaçınılmaz diyor” demiştik. Sebep neydi? Fed ortodoks para politikasının enflasyonu yumuşak iniş ile yenmesi mi?
818 rakamı akıllara başka şeyler getirebilir. Mesela 300 Spartalı filmi gibi. Veya KKM’den kaynaklı 2023 merkez bankası finansalı gibi. Oysa başka. 818.000 kişi yanıldı geçen sene Bureau of Labor Statistics işsizlik verilerinde. BLS 1.5 yıldır sürekli geriye dönük revize ediyor.
Phillips Eğrisi ile Fed, işsizlik karşılığında enflasyonu düşürmeyi ortodoks para politikası ile göze alırken, “ekonomi soğumazken işsizlik verisi iyi geliyor, yumuşak inişle enflasyonu düşürdüler” diye söyleniyordu. Oysa işsizlik rakamı Avrupa ve dünyadaki birçok ülkenin nüfusundan fazla yanılmış. Trump X ve Truth Social hesaplarından skandal dedi. ABD’de tanıdıkları olanlar bilir, işsizlik ve enflasyon ABD’de hala sorun bu arada.
İktisat bilimi kuralları baz paraya göre değişmez
Fed dual mandate ile işsizliği de dikkate alırken, geriden düzeltilerek gelen bu ABD verisi ile izlenen Fed para politikasını sorgulamayan, tersine “muhteşem iletişimle merkez bankacılığı örneği gösteriyorlar” savını öne süren ana akım iktisat, bizde enflasyon verisi üzerinden (reel) faiz haddini sürekli sorguluyor, veriye bağlı olarak yürütülen para politikası kritik diyor. Bu tarz tezatlarına dikkat çekildiğinde ise cevap genelde: “Ama dolar baz para veya yapısal reform yok ya da maliye politikası eşlik etmedi”.
Powell’ın konuşmasındaki şu cümleyi mesela etkin beklenti yönetimi ile acı reçetenin etkisini azaltma, merkez bankacılığı geleneği ve kredibilite ile liyakat olarak yorumluyorlar: “İş gücü piyasasını güçlü tutarak dezenflasyon sağlamak, ancak enflasyon beklentilerinin çıpalanmasıyla mümkündür. Bu da halkın merkez bankasının zamanla enflasyonu yüzde 2’ye düşüreceğine olan inancını yansıtır. Bu güven yıllar içinde inşa edilmiş ve aldığımız önlemlerle pekiştirilmiştir.”
Hazineyi fonlamak için bilançosundaki (MBS dâhil) %95 kâğıttan 1.1 trilyon dolar zarar etmişken, sadece geçen yıl batan 6 bankadan birinde bir Fed direktörü CEO’su iken, 818.000 kişi yanılan işsizlik verisi ile enerji destekli düşen enflasyonda beklentiler mi çıpalanmış? Enflasyon Haziran 2023’de %3 iken “faiz artışı şart”, bugün %2.9 ile “düşüşün zamanı geldi” diyen Powell hukuk mezunu. Hatırlarsak kendi namına hisse işlemi yapan guvernörü ve YK üyeleri de vardı.
KKM değil DTH sorun
KKM dönüşlerinin dağılımı ile ilgili raporu ana akım faydalı bulup, tüm bakiyenin DTH’a dönmemiş olmasını olumlu karşıladı. Demek ki strese gerek yokmuş. Aynı ana akım yorumlarda ve benzer haberlerde KKM (BDDK raporlaması TL’den farklı olarak) sürekli döviz olarak ifade ediliyor, dolarizasyon hesabına katılıyor, grafikleştiriliyor.
Yani grafiklerde, haberlerde, ana akımda döviz olarak gösterilen bir kalem dövize tam olarak dönmemiş mi oluyor? Muhasebesel olarak merkez bankası KKM zararının para politikasına etkisi olmayacağı gibi, kolaylıkla aktifleştirmek, yıllara sâri sigortacılık gibi taşımak mümkün. Hem Fed’in tahvil zararı sorun değilken bizde niye KKM sorun? Kaldı ki iki tarafta da bu para politikası sonucuyken. Hem bitirilmesi gereken KKM değil 32 Sayılı TPKKK varken DTH’lardır.
Pop iktisat
Ekonomide fenomen etkisi diye bilimsel olarak Nobel üzerinden kanıtlanan bir durum var (Huber, vd. 2022). Makale Nobelli birinin olunca birebir aynı içerik bile olsa tanınmamış kişiye göre daha az ret oluyor ve ret oranı %65’ten %23’e düşüyor. (Dünyada) Ana akımın heterodoks iktisadı dışlamasındaki en önemli faktörlerden biri bu. Bilinirlik. Sosyal medyanın etkisi de bu hususta büyük.
Scientific American’da “Bilim, insanlar yanıldıklarını anladıklarında gelişir” makalesi çıktı (Oreskes, 2024). Mesela “deneysel iktisat” diye bir şey var heterodoks iktisatta. O yüzden “ekonomide heterodoks bir şeyler denediler” denildiğinde o model yanlış olmuyor. Yanlış olan şey bu denilen oluyor.
TVNet’te iki hafta önce, M-Pox ve COVID-19 konuşurken, doktorlarımız sağlıkta dezenformasyona dikkat çekti. “Dezenformasyon sadece sağlıkta değil ekonomide de var” dedim. Eksik bilgi de çok.