Dünya düzdür

Dünyanın yuvarlak olduğunu söyleyen Pi­sagor, dönüyor diyen Galileo Galilei. Dün­ya düzdür inancı günümüzde halen var. İşin il­ginci yuvarlaktır diyen de sorguladığı için bu­nu iddia etmiş, günümüzde düzdür diyenler de sorguladıklarını iddia ediyor.

“Enflasyon her zaman ve her yerde parasal bir olgudur” diyen Milton Friedman. Günü­müzde hala kabul gören bir anlayış. Olmalı ki manşetlere hiç sorgulanmadan, anti tezi yer almadan çekilebiliyor.

Oysa aynı Friedman merkez bankalarının para arzını kontrol edebileceği düşüncesinde yanıldığını FT röportajında kabul eden kişi. Sahi bir merkez bankası para arzını niye kont­rol etmeye çalışsın ki?

Site, sayfa trafik alsın diye sorgulanmadan, araştırılmadan haberleştirilen, manşete çeki­len bu inanışların baskın (neoklasik, ortodoks, neoliberal) ekonomik anlayış olmasına dünya­da ana akım deniyor.

Akademide de farklı değil. Nobel Ekono­mi Ödülü alan bir heterodoks iktisatçı, bir Post-Keynesyen, bir modern para teorisyeni henüz bulamazsınız. Belki de Nobel Ekono­mi Ödülü olmadığı içindir. Olsa kim bilir bel­ki alırlardı.

Milton Friedman mesela Nobel anısına eko­nomi ödüllü bir iktisatçıydı. Yani aldığı bir No­bel Ekonomi Ödülü yok. O zaman bir hetero­doks iktisatçı neden alamasın bu ödülü?

Sir Clive William John Granger

Granger Nedensellik Testi’ni 1969'da ha­kemli dergi Econometrica'da yayınlayan, Tu­key’in de asistanlığını yapmış, ana akım kabu­le göre Nobel Ekonomi Ödüllü ekonometrist sör Granger. Ama biz doğrusunun, İsveç Mer­kez Bankasının aynı esaslarla Nobel anısına verdiği ödül olduğunu biliyoruz artık.

Tesadüf aynı yıl insanlık aya gitmişti. Bazı inanışlara göre de hiç gitmedi. Çünkü düz dün­ya inancına göre bu zaten mümkün değil.

Ekonometride korelasyon nedensellik değil­dir. Aynı yöne doğru giden iki araçtaki şoförler akrabadır denirse, enflasyonla para arzı ara­sında bir akrabalık var demek kadar bu iddia­lı olur veya ikisi de aynı model araba denilebi­lir mi? İlişkinin olması her zaman nedenselli­ği sağlamayabilir. Yoksa İngilizce Sir (unvan) ile Fransızca Soeur (kızkardeş) sör okunuşları arasında eşbütünleşme var, her kızkardeşi olan için o senin söründür diyebiliriz.

Eğer para arzı enflasyonun nedenidir de­nirse, işte Sir Granger burada hayatımızda­dır. Fakat nedensellik testinde bazı ön ka­bulleri de sağlatmak lazım. Normal dağılım, otokorelasyon, durağanlık, eşbütünleşme, bi­rim kök, heteroskedastisite, gecikme seçimi. Bunları sağlamıyorsa zaten nedensellik var hiç denilemez.

Diyelim ki tüm bunlar tamam, nedensellik çift yönlü, kısa veya uzun dönemli olabilir. Ya­ni enflasyon para arzının nedeni olabileceği gibi, ikisi birbirinin nedeni olabilir (ki Türkiye için böyledir), yönden bağımsız kısa dönemde veya uzun dönemde olabilir.

Interstellar

“Enflasyon her zaman ve her yerde parasal bir olgudur, para arzını kontrol etmezseniz dezenflasyonu yavaşlatır” denilirse, yukarı­daki bilimsel kabullerin hepsi sağlanmış sa­yılmış, hipotez kabul görmüş demektir. İyi de çift yönlü veya ters yönlü nedensellik içeren de tonla makale var.

GSYİH ve tüketim harcamaları salt korelas­yonu üzerinden enflasyon açıklanmaya kalkı­lırsa yukarıdaki yanılgı veya bilgi eksiklikleri­nin bir tekrarıdır bu.

“Bankalar mevduat karşılığında kredi açıp ve bunu tekrarlandığında para arzı artışına yol açar, merkez bankasının dolaşımdaki para miktarını arttırması para arzını arttırır”, den­diğinde ana akım dışındaki tüm iktisat okulla­rı ve görüşleri yok sayılıyor, bilinmiyor veya söylenmiyor demektir.

Evet, bankalar parayı yoktan var eder ama mevduat toplayarak değil, kredi vererek. Para çarpanı bu yüzden artık merkez bankaları ta­rafından dahi kabul görmez. Çünkü iktisatta farklı boyutlar da vardır.

Ekonomi gazeteciliği

İletişim kadar ekonomi ve ekonometri bil­gisi de içerir. Her tivit, her blog yazısı, her paylaşım habere veya manşete çekilmeden önce yukarıdaki süzgeçlerden geçirilmesi ideal olanıdır.

Hiçbir şey yoksa bile trading economics, Go­ogle akademik üç beş makale veya veri ile teyit edilebilir, en azından karşıt görüşleri ile bera­ber verilmelidir ki objektif olsun.

Kanada, Norveç, Arjantin, Malezya, İngilte­re’de M2 artarken enflasyonlarının düşüşünü soranlara yoksa anlatılamaz. Türkiye mi? M2 ve enflasyon oranı ters yönde. VAR çizgisi of­sayt kesin diyor.