Bütçe gelirinde son 13 yılın en yüksek tahsilat oranı
Temmuz ayında çıkarılan ek bütçe kapsamında sağlanan vergi artışlarının büyük oranda tahsilata da yansımasıyla 2023 yılında genel bütçe gelirlerinde tahsilatın tahakkuka oranında yüzde 75,5’le son 13 yılın en yüksek düzeyi yakalandı.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın verilerine göre 2023 yılında genel bütçe gelirlerinde tahakkuk tutarı önceki yıla göre yüzde 75,6 artarak 6 trilyon 768,6 milyar lira, yıl içinde yapılan tahsilat ise yüzde 86 artışla 5 trilyon 110,9 milyar lira oldu. Buna göre yıl içi tahsilatın tahakkuka oranı yüzde 75,5 düzeyinde gerçekleşti.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı verilerde, mevcut mevzuat gereğince, genel bütçe vergi gelirlerine ilişkin tahakkuk ve tahsilat tutarları; geçmiş yıllardan devreden tahakkukları ve yine geçmiş yıllara ilişkin tahsilatları da içerecek şekilde kümülatif olarak açıklanıyor, cari yıl içi tahakkuk ve tahsilatlar ayrıca gösterilmiyor.
Buna göre 2023’te, yıl boyu yapılan tahsilatın birikimli tahakkuk tutarına oranında 2010’dan bu yana olan dönemin en yüksek orana ulaşıldı. 2010’da yüzde 76,8 düzeyinde gerçekleşen bu oran, sonraki yıllarda sürekli gerileyerek 2014’te yüzde 69,2’ye, pandemi yılı 2020’de yüzde 63,8’e kadar inen söz konusu oran, 2021’de yüzde 64,4, 2022’de de yüzde 71,3 düzeyinde gerçekleşmişti.
Vergide tahsilat oranı yüzde 83,7
Geçen yıl başlangıçta 3 trilyon 199,5, milyar lira öngörülen vergi geliri tahsilat hedefi, temmuz ayında çıkarılan ek bütçe kapsamında 1 trilyon 71,2 milyar lira artırılarak 4 trilyon 270,7 milyar liraya çıkarılmıştı.
Doğrudan ve dolaylı vergi kalemlerinde yapılan yaygın artışlar ve salınan yeni vergilerle büyüyen tahakkuk, önceki yıllardan devreden tutarlarla birlikte 2023’ün tümünde kümülatif 5 trilyon 375,5 milyar lira oldu.
2023 yılı içinde söz konusu kümülatif tahakkukun yüzde 83,7’si oranında 4 trilyon 500,9 milyar liralık vergi tahsil edildi. 2022 yılında bu oran yüzde 81,3 olmuştu. Vergide tahakkuk tutarı önceki yıla göre yüzde 85,6 artarken, tahsilattaki artış yüzde 91,3’e ulaştı.
Bütçe gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan vergide revize yıllık tahsilat hedefi de aşılırken, tahsilatta önceki yıla göre sağlanan 2,1 trilyon liralık artış, toplam genel bütçe gelirlerindeki tahsilat/ tahakkuk oranını da yükseltti. 2023’te, yıl içi tahsilatın kümülatif tahakkuka oranı doğrudan vergilerde yüzde 85,7 oldu.
Bu kapsamda söz konusu oran; gelir vergisinde yüzde 84,4, kurumlar vergisinde yüzde 87,5, ek motorlu taşıt vergisinin de içinde yer aldığı mülkiyet vergilerinde yüzde 80,1 düzeyinde gerçekleşti.
Tahsilatın tahakkuka oranı toplam vergi pastasının üçte ikisini oluşturan dolaylı vergilerde de yüzde 82,7 düzeyinde gerçekleşti. Bu kapsamda, bütçenin en büyük gelir kalemlerinden dahilde alınan KDV’de yüzde 61,3’le görece düşük kalan tahsilat/tahakkuk oranı, ithalde alınan KDV’de yüzde 80,6’ya, petrol, gaz, içki, sigara, taşıt, dayanıklı tüketim gibi ürünlerden alınan ÖTV’de ise 96,8’e ulaştı.
Damga vergisinde yüzde 80,1 olan oran, yargı, noter, tapu, pasaport, gemi, trafik gibi alanlarda alınan harçlarda yüzde 93,1 düzeyinde oluştu. Tahsilat/tahakkuk oranı BSMV, şans oyunları, özel iletişim gibi vergilerde yüzde 100’e yakın gerçekleşti. Vergi gelirlerinde tahsilatın tahakkuka oranı yüzde 94,87 ile 81 il içinde en yüksek Kocaeli’nde gerçekleşti.
En büyük sanayi kuruluşlarının yer aldığı bu ili yüzde 89,37 oranı ile İstanbul, yüzde 88,65’le madencilik kurumlarının bulunduğu Zonguldak, yüzde 88,42 ile Mersin ve yüzde 88,32 ile Çanakkale izledi. Bayburt yüzde 88,07, Kırşehir yüzde 87,75, Rize yüzde 87,72, Samsun yüzde 87,33 ve Erzurum vergi tahsilatının tahakkuka oranı en yüksek ilk on il arasında yer aldı. Vergide tahsilatın tahakkuka oranı en düşük il ise yüzde 38,07 ile depremzede Kahramanmaraş oldu.
Söz konusu oran Şırnak’ta yüzde 40,49, Karabük’te yüzde 44,48, Kilis’te yüzde 47,17, Yozgat’ta yüzde 50,41’le en düşük düzeylerde oluştu. Mardin yüzde 51,49, Osmaniye yüzde 55,9, Tekirdağ yüzde 59,17, Adıyaman yüzde 61,13 ve Hakkâri de yüzde 61,43’le vergi tahsilatının tahakkuka oranının en düşük olduğu on il arasında yer aldı.
Cezalarda tahsilat çok düşük
Genel bütçe gelirlerinin en büyük bölümünü vergi gelirleri oluştururken, vergi dışı gelir kalemlerinden faiz, pay ve cezalarda ise tahsilat oranı oldukça düşük kaldı. Genel bütçede 2023 yılı faiz, pay ve ceza tahakkuku 1 trilyon 173,9 milyar lira olurken, tahsilat 422,7 milyar lira ile bunun yüzde 36’sı düzeyinde gerçekleşti.
Bu kapsamda özellikle para cezalarında tahsilat oranının yüzde 11,4’le dipte olduğu görüldü. Faiz gelirlerinde de yüzde 40,2 ile düşük kalan tahsilat/tahakkuk oranının kişi ve kurumlardan alınan paylarda yüzde 96,9, bu kategorideki diğer çeşitli gelirlerde ise yüzde 93,7 ile yüksek düzeyde olduğu görüldü.
Tahsilatın tahakkuka oranı, toplam pastadaki payı küçük olan vergi dışı diğer bütçe gelir kalemlerinden teşebbüs ve mülkiyet gelirlerinde yüzde 80,7, alınan bağış ve yardım ve özel gelirlerde yüzde 99,8 oldu. Sermaye gelirleri ve alacaklardan tahsilatlarda ise söz konusu oran yüzde 100 olarak gerçekleşti.