Bütçe gerçekleşmeleri

Ocak 2024 Bütçe gerçekleşmeleri Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklandı. Buna göre Ocak ayında bütçe gelirleri 617 milyar TL, bütçe giderleri ise 767 milyar TL olarak gerçekleşti. Dolayısıyla yılın ilk ayında bütçe açığı 150 milyar TL oldu.

Yılın henüz çok başında olmamız itibariyle mevcut rakamlar üzerinden kamu maliyesi politikalarına ilişkin net yargılara ulaşmak sağlıklı olmaz. Fakat daha uzun vadeli bir perspektifte kamu harcamalarının seyrine bakarak genel yaklaşımı netleştirmek mümkün. Bunun için farklı harcama kalemlerinin toplam bütçe harcamaları içerisindeki payına bakıyoruz. Harcamalar içinde payı en yüksek kalem cari transferler.

Cari transferler sermaye birikimi hedeflemeyen ve cari nitelikli mal ve hizmet alımını finanse etmek amacıyla karşılıksız olarak yapılan ödemelerdir. Sağlık, emeklilik ve sosyal yardım giderleri cari transferler kaleminin en önemli alt kalemidir. Geçtiğimiz beş yılda cari transferler toplam harcamaların %40’ı civarında seyrederken bu oran son dönemde %35’e doğru gerilemektedir. Harcamalar içindeki ikinci en büyük kalem personel giderleridir. Personel giderleri de 2021 yılı sonuna kadar toplam giderlerin %25’ini oluştururken bu oran zaman içerisinde %20 seviyesine doğru gerilemiştir.

Bir diğer deyişle, çalışanların bütçe harcamalarından aldığı pay yaklaşık 5 puan azalmıştır. Faiz harcamalarının bütçe içindeki payı 2019 yılından itibaren artış eğilimine girmişti. 2021 ortalarında %13 seviyesine çıkan faiz harcamaları son dönemde düşüş eğilimine girdi. Bu gelişmede son iki yıldır uygulanan makroihtiyati politikalar ve bu politikaların borçlanma maliyetleri üzerindeki aşağı yönlü etkisi oldu.

Makroekonomik dengelerin normalleşmesi sürecinde devlet iç borçlanma senetlerinin borçlanma maliyetlerinin makro dengeler ile uyumlu hale gelmesiyle birlikte faiz giderlerinin toplam giderler içindeki payının artma ihtimali yüksek görünüyor. Mal ve hizmet alımlarının payı %9.3 seviyesinde seyrederken son dönemde bu oran %6.5’e kadar düşmüş durumda. Benzer şekilde sermaye giderlerinin payında da kayda değer bir düşüş var. Sermaye giderlerinin payı 2018 yılında %11 seviyelerindeyken 2024 yılına geldiğimizde oranın %7.8’e gerilediğini görüyoruz.

Sermaye transferleri son yıllarda yükseldi

Bütçe harcamaları içinde artış hızı açısından en dikkat çekici kalem sermaye transferleri. Sermaye transferlerindeki artış konusunda Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz’ın 17 Haziran 2021 tarihli yazısı bizleri aydınlatıyor: Sermaye transferleri, karşılıksız olarak yapılan bir bütçe gideri olarak tanımlanıyor. Spesifik olarak, “kişi veya kurumların bina vb. inşaat işi, ulaşım aracı, makine-demirbaş gibi sermaye niteliğindeki harcamalarını karşılamak için yapılan ve vergi gelirlerimizle finanse edilen bütçemizden yapılan kaynak aktarımlar” olarak tanımlanıyor.

Sermaye transferleri yurt içinde kamu ekonomik birimlerine ve bu birimleri dışında kalan diğer kamu kurumlarına, özel teşebbüslere, STK’lara, vakıf üniversitelerine de sermaye transferi gerçekleştirilebiliyor. Yurt dışında ise KKTC ve diğer ülkeler, uluslararası kurum ve kuruluşlar ve yurt dışındaki eğitim kurumlarına sermaye nitelikli mal ve hizmetlerin finansmanı amacıyla karşılıksız olarak transferler yapılıyor. Sermaye transferleri son yıllarda çeşitli sebeplerle yükseldi.

Prof. Dr. Yılmaz’ın makalesinde bahsedildiği gibi TÜBİTAK’a yapılan transferler ya da KÖYDES projesi gibi kapsamlı projelere yapılan transferler bu kalemde artışlara neden olabiliyor. Son dönemde karşılaştığımız artış hakkında Prof. Dr. Yılmaz 16 Ocak 2024 tarihli yazısında cevap arıyor. Anlaşılan o ki mevcut harcamalar “sınıflandırmaya girmeyen sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetleri” kalemi ile gerçekleştirilmiş. Dolayısıyla, harcamaların ayrıntısı konusunda net bir bilgimiz bulunmuyor. Fakat deprem bölgesine yapılan transferler ile ilişkili olması muhtemel.