Dezenflasyon sürecinde gıda fiyatlarını düşünmek

Hafta içerisinde enflasyon verileri açıklandı. Kasım ayında tüketici fiyatları %3.28 artarken yıllık artış %61.98 oldu. Beklentinin %3.8 olması nedeniyle açıklanan enflasyon beklentilerin altında kaldı. Aylık en yüksek artış %11.2 ile konutta yaşandı.

Bu artışın temel sebebi doğalgaz ödemelerinin normale dönmesi. TCMB tarafından yayımlanan enflasyon değerlendirme raporunda doğalgaz etkisinin ortadan kalkmasının manşet TÜFE üzerindeki etkisi 1 puan olarak açıklandı. Yönetilen ve yönlendirilen fiyatlar arasında yer alan alkollü içecekler ve tütün ürünlerinin fiyatları ise ay içerisinde sigaraya yapılan zam nedeniyle %9.2 olarak gerçekleşti ve en çok artan ürün fiyatları sıralamasında ikinci sıraya yerleşti.

Üretici fiyatları enflasyonu (ÜFE) artışı aylık %2.8 olarak gerçekleşti. Yıllık ÜFE artışı Ekim ayındaki %39.4’lük seviyesinden %42.3’e yükseldi. Aylık fiyat artışında temel faktör enerji fiyatlarındaki artış oldu. Sektörel bazda baktığımızda en yüksek üretici fiyatı artışı %93.7 ile temel eczacılık ürünlerinde oldu. Bu sektörü %84 ile maden ve taş ocakçılığı ve %74 ile içecekler sektörü izledi.

Üretici fiyatları enflasyonunun görece sınırlı kalmasının altında yatan faktör ise elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme sektöründe fiyatların %30 oranında düşmesi oldu. TCMB enflasyon dinamiklerini anlamak için aylık enflasyondaki değişimlerin izlenmesi gerektiğini söylüyor. Buradaki temel yaklaşım Temmuz ve Ağustos aylarında karşılaştığımız %10 civarındaki tüketici enflasyonunun zamana yayılan etkilerinin giderek azalacağı yönünde. Enflasyonu etkileyen en önemli faktörlerden olan kur şoklarının yaşanmadığı bir ortamda fiyat artışlarının giderek azalması gayet makul.

Sayın Cumhurbaşkanı’nın dile getirdiği gibi TL’de bir reel değerlenme sürecine girersek enflasyon dinamikleri açısından önemli faktörler olarak ücret artışları, yönetilen ve yönlendirilen fiyatlar ve ithal girdi fiyatları kalıyor. Küresel ekonominin yavaşladığı ve olumsuz jeopolitik gelişmelerin yaşanmadığı bir ortamda ithal girdi fiyatlarında önemli artışlar görme ihtimalimizi çok sınırlı görüyoruz. 2024 yılında yönetilen ve yönlendirilen fiyatların da dezenflasyon süreci ile tutarlı bir şekilde belirleneceğini düşünüyoruz.

Aksi yönde alınan kararların uygulanan programa olan inancı azaltacağı ve enflasyon beklentilerini olumsuz etkileyeceğini tahmin etmek zor değil. 2024 yılı için ücret zamlarının yılda bir kez yapılacağını anlıyoruz. Yapılan siyasi açıklamalar da asgari ücret konusunda her iki da tarafı mağdur etmeyecek bir çözüm üzerinde çalışıldığı yönünde. Enflasyonu düşürmenin bir maliyeti olduğunu hepimiz biliyoruz. Bu maliyeti memnun olmasak da hepimiz ödemek zorundayız.

Politika yapıcının yaklaşımı açısından önemli olan ise bu maliyetin ekonomik birimler arasında hakkaniyetli bir biçimde dağılmasını sağlamak. Bunu yapabildiğimiz zaman uygulanan programa toplumsal destek artacaktır.

Yapısal sorunumuz olarak gıda enflasyonu

 Yakın dönem enflasyon dinamiklerini takip etmenin yanında enflasyonu etkileyen temel faktörleri anlamak ve varsa buradaki yapısal sorunları çözmeye yönelmek de önemli. Grafik 2003 yılından günümüze seçili ürün gruplarının fiyatlarındaki seyri gösteriyor. Kolay okunması için 2003 yılı Ocak ayındaki fiyatlara 100 dedik.

Kasım 2023’de gıda ve alkolsüz içecek fiyatlarının 2003 yılı Ocak ayına göre 27 kat arttığını görüyoruz. Aynı dönemde, ulaştırma grubu fiyatları 23 kat, eğitim harcamaları 13, sağlık 11, eğlence ve kültür 9 kat artmış. Ayrıca giyim ve ayakkabının 6 kat, haberleşme fiyatlarının 3.5 kat arttığını görüyoruz.

Elektrik fiyatları ise 10 kat artmış. Gıda fiyatlarındaki yüksek artışlara çözüm üretebilmek adına 2014 yılında “Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi” kuruldu. Komitenin amacı gıda fiyatları oluşumundaki yapısal ve döngüsel sorunları belirleyip bunlar hakkında hızlı karar alınmasını sağlamaktı.

Hatta daha hızlı adımlar atılabilmesi adına bu komitenin sekreteryasını bir dönem TCMB üstlendi. Soğuk zincir oluşturulması, hal yasası, gıda fiyatlarında erken uyarı sistemlerinin oluşturulması gibi konular gündeme sık sık geldi. Fakat geldiğimiz noktada fazla bir ilerleme kaydedebildiğimizi söylemek güç. Enflasyonla mücadelede başarılı olmak istiyorsak gıda fiyatları önceliğimiz olmalı.