İş dünyasında sentetik bilgi dönemi

Sentetik Bilgi’ kısaca yapay zekânın ger­çek dünyadan öğrenerek ürettiği, fakat bire bir kişisel veriyi kopyalamayan, yeni ve türetilmiş bilgiyi tanımlayan ifade.

Sentetik veri dediğimizde, simülasyon, özet, senaryo, yapay kayıt, kurallar ve ilişkiler bu şemsiyeye girer. Ham veriyi rafine eden, karar için hazır hâle getiren bilgidir; sihir ya da uy­durma değil, aksine; süreç ve disiplindir.

Ne gerekçeyle ortaya çıktı?

Üç sebebi var: 1- Büyük modeller içe­rik üretme gücünü aşırı arttırdı. 2- Veri erişi­mi pahalı ve hukuken riskli hale geldi. 3- İşler hız ekonomisine geçti. Laboratuvarlar, oto­nom araç şirketleri ve finans kurumları yıllar­dır sentetik veriyi nadir durumları test etmek, mahremiyeti korumak ve maliyeti düşürmek için zaten kullanıyordu. Şimdi neredeyse her­kes kullanmak zorunda.

Neden önemli?

-Çünkü sentetik bilgi veri kıtlığını fırsata çevirir.

-Nadir olayları çoğaltır, uç senaryoları gü­venle dener, kişisel veriyi ifşa etmeden model­leri besler.

-Kurum içi dağınık metin ve kayıtlar tek bir kurumsal hafızaya akıtır; arandığında saniyede bulunan, izlenebilir bir akıl oluşturur.

-Tedarikten saha operasyonuna her yerde hız ve çeşitlilik sağlar.

Nasıl ve nerede kullanılır?

Ürün ekipleri için sayısız sanal kullanıcı profili ve akış üretmekte.

-Risk ekipleri için sahte ama gerçekçi iş­lem setleriyle dolandırıcılık test etmekte.

-Tedarikte talep şoklarını simüle etmekte.

-Saha robotlarını dijital ikizlerle prova et­mekte.

-Satışta binlerce teklif varyasyonunu de­nemekte.

-Çağrı merkezinde kılavuz konuşmalar ve akıllı özetler üretmekte.

Peki riskler?

-Geri besleme döngüsüyle modelin kendi ürettiklerini tekrar yutması ve çürümesi.

-Önyargıların katmerlenmesi. Halüsinasyon.

-Fikrî mülkiyet ve telif ihlalleri.

-Regülasyon uyumsuzluğu.

-Gizli verinin istemeden yeniden üretilmesi.

Çare: Köken izleme, çok katmanlı doğrula­ma, su işareti*, kırmızı takım testleri, insan de­netimi

Su işareti (watermark): Görsel, metin ya da veri çıktısının üzerine görünür ya da görün­mez şekilde bir işaret (örneğin logo, tarih, özel kod, marka) eklemek. Bu, çıktıların kime ait ol­duğunu göstermek veya izinsiz kullanımını en­gellemek için yapılır.

Ne yapılmalı? İş dünyası için pratik bir yol haritası:

-İhtiyaç netleştirilmeli, ölçülebilir bir fay­da hipotezi yazılmalı.

-Düşük riskli pilotlar seçilmeli; içerik tas­lakları, veri artırımı, test senaryoları iyi bir başlangıçtır.

-Veri sözleşmesi hazırlanmalı; ne kullanı­labilir, nasıl anonimleşir, nerede saklanır belir­lenmeli.

-Üret–doğrula–imha döngüsü kayıt altına alınmalı.

-Sentetik çıktılar mutlaka gerçek veride sı­navdan geçirilmelidir.

-Üretilen her içerikte hem kaynak belirtil­meli hem de kimlik/aitlik işareti konulmalıdır.

-Adalet ve tarafsızlık testleri düzenli ola­rak yapılmalıdır.

-KVKK ve telif için hukukla birlikte çalışıl­malı; kayıt, izin, saklama ve silme mekanizma­ları süreçlere gömülmelidir.

-Tedarikçi sözleşmelerine köken, kalite ve güvenlik hükümleri eklenmelidir.

-Abartılı vaatlere kapılınmamalı. Model kartları, denetim raporları ve örnek çıktılar ol­madan sözleşme imzalanmamalıdır.

-Kapan taşerona değil, iç beceriye kurul­malı; kurum içi yetkinlikler büyütülmeli, dış kaynak esnek tutulmalıdır.

-Açık kaynak ve ticari çözümler birlikte denenmeli, kilitlenme riski azaltılmalıdır.

-Temel ilke; kökeni bilinmeyen sentetik bilgiye güvenilmemeli, dayanağı görünmeyen hiçbir çıktı üretime alınmamalıdır.

-Ekipler sentetik bilgi okuryazarlığıyla güçlendirilmelidir.

-Üretimden önce amaç, sonrasında kanıt talep edilmelidir.

-Veri beslenmesinde karışım diyeti uygu­lanmalı; gerçek ile sentetik arasındaki oran dü­zenli olarak ölçülmelidir.

Son söz: Sentetik bilgi verinin rüzgâr tüne­li. Doğru kurarsanız kurumunuzu hızlandırır, yanlış kurarsanız sis üretir. Yarının rekabeti kimin daha çok verisi olduğunda değil, kimin veriyi yapay olarak da çoğaltıp güvenle yönet­tiğinde kazanılacak.

Sorumlu ilerleyin…