Şirketlerdeki gölge YZ çalışanlar — Shadow AI Workers

Şirketlerde çalışanların bir kısmı ya­pay zekâyı (YZ) resmî izin al­madan, sessizce kullanıyor. Bu­na Gölge Yapay Zekâ (Shadow AI) deniyor. Bu da aslında gölge çalışanlar anla­mına geliyor. IT’nin ve/ve­ya yönetimin onayı olma­dan kullanılan araçlar, sü­reçlere dokunmadan verim yaratıyor; ancak ölçülmü­yor, yönetilmiyor, riskleri ve potansiyel zararları gö­rünmüyor.

IBM’in tanımı net: kurum­sal onay ve gözetim olmadan devreye alınan her YZ uygula­ması “Shadow AI” kapsamına giriyor.

Gölge YZ kullanımı neden artıyor?

Çünkü beyaz yaka işlerin akışı metin, kod, analiz ve müşteri iletişimi etrafında dönüyor. Üretken YZ tam da bu halkaları hızlandırıyor.

Gallup’a göre işte YZ kul­lanan beyaz yakalıların ora­nı iki yılda iki katına yaklaş­tı; düzenli kullananlar %27’ye ulaştı. MIT’de yayımlanan deneysel çalışmalarda ise YZ erişimi bireysel verimli­liği anlamlı ölçüde artırıyor; özellikle daha az deneyimli çalışanlar daha büyük geli­şim sağlıyor.

Farklı araştırmalarda oranlar değişse de yön aynı: YZ çalışanlara ciddi zaman kazandırıyor ve bu da toplam­da verimlilik artışı anlamına geliyor. Ancak bu “görünmez verim” aynı zamanda ciddi bir yönetişim boşluğu yara­tıyor. Kimin neyi, hangi veri­yi, hangi modele, hangi hesap­la paylaştığı belirsizleşiyor. LayerX’in kurumsal güven­lik raporuna göre çalışanların yaklaşık %45’i GenAI araç­larını kullanıyor; Bu kulla­nıcıların %77’si, üretken ya­pay zekâ araçlarına düzenli olarak metin veya veri ‘kop­yalayıp yapıştırıyor’; ya­ni kurumsal bilgiyi dış sis­temlerle paylaşıyor, %22’si PII/PCI gibi hassas bilgile­ri paylaşıyor ve bu etkileşi­min %82’si kişisel, yönetil­meyen hesaplar üzerinden gerçekleşiyor.

Bu tablo, gölgede üretilen verimi hem ölçülemez hale getiriyor hem de uyum ve gü­venlik risklerini büyütüyor.

Çözüm ‘yasaklamak’ de­ğil; kurumsallaştırmak!

McKinsey’nin küresel YZ anketleri gösteriyor: Değer yaratmak isteyen şirketler, sü­reçlerini “YZ-öncelikli” akış­lara göre yeniden tasarlıyor ve üst yönetimde net bir YZ yö­netişimi rolü tanımlıyor.

İş dünyası için hemen uygulanabilir 5 öneri:

1- Açık politika + güven­li kanal yapılandırın. “Ne­yi, hangi araçla, hangi hesapla, hangi veri sınırlarıyla” kulla­nabileceğini açıkça tanımla­yın; kurumsal hesapları varsa­yılan yapın.

2- Gölgeli verimi görü­nür kılın. Ekip hedeflerine “YZ ile hızlandırılmış çıktı” metrikleri ekleyin (taslak sü­resi, geri dönüş sayısı, hata­sızlık oranı). Gizli kullanım azalır, kazanım görünür olur. 3- Modüler mimari kurun. Tek tedarikçiye kilitlenme­den, farklı görevler için uygun ajanları (agentic AI) orkest­re edin; kayıt, iz sürme (audit) ve versiyonlama standart hale gelsin.

4- Yetenek denklemi oluş­turun. Rol tanımlarını “insan + ajan” şeklinde yazın. Her po­zisyon için “YZ okuryazarlığı, prompt tasarımı, kontrol ve düzeltme (human-in-the-lo­op)” yetkinliklerini zorunlu yapın.

5- Risk bazlı veri katman­ları kurun. Hassas veriyi mo­delden ayıran Proxy (veriyi maskeleyip, modelle güven­li paylaşım sağlayan aracılık katmanı) ve sentetik bilgi ya­pıları oluşturun. Veri sınıfına göre yanıt politikaları belirle­yin.

Kısa, orta ve uzun vadede kazanımlar:

-Kısa vadede: Hız, mali­yet ve döngü süresi avantajı. lOrta vadede: Şeffaf ölçüm, güvenli ölçek, yetenek farkı. lUzun vadede: Sürdürüle­bilir inovasyon kültürü, ku­rumsal güven ve rekabet avan­tajı.

En önemlisi ise, gölgede kalan verim görünür oldukça liderler gerçek üretkenliği yönetebilir; taklit değil, tek­rarlanabilir performans elde eder. Sorun “çalışanın ya­pay zekâ kullanması” değil; şirketin bunu yöneteme­mesidir.

Gölgeyi ve yeteneği yönetemeyen, veriyi yani ‘parayı’ kaybeder!

Yakın gelecekte her kuru­mun gündeminde şu iki soru olacak:

Artık mesele “YZ’yi kim kullanıyor?” değil; “YZ na­sıl ve kim tarafından yöne­tiliyor?” sorusudur.

Şirketler için en strate­jik adım, görünmeyen YZ kullanımını kurumsal siste­me dahil etmek; güvenli, izle­nebilir ve ölçülebilir hale ge­tirmektir.

Bilginize…