İş gücü piyasasında sorgulanması gereken gelişmeler

TÜİK geçen hafta 2025 3’üncü çeyrek iş gü­cü istatistiklerini açıkladı. Zaman zaman hatırlattığım gibi üç aylık istatistikler hem daha güvenilir hem aylık istatistiklerden çok daha fazla bilgi içeriyor. Örneğin sektörler­de istihdam gelişmelerini ve eğitim düzeyle­ri itibariyle işsizlikteki gelişmeleri üç aylık is­tatistikler sayesinde öğreniyoruz. Temmuz-a­ğustos-eylül döneminde istihdam ve işsizlikte yaşanan gelişmeler 2025’in ilk yarısında özel­likle 2’nci çeyrekte dikkat çeken bir gelişmeyi teyit etti: 2025’te iş gücü 2024’e kıyasla azalı­yor. Bu olguyu “iş gücü piyasası daralıyor” şek­linde adlandırabiliriz. Bu olayı kasımın ilk haf­tasındaki yazımda (“Vahim bir gelişme”) eylül rakamlarını kullanarak ilk kez tartışmıştım. Bu yazıda bu şaşırtıcı gelişmeyi 2025’in ilk 3 çey­reğinin istatistiklerini kullanarak daha kap­samlı bir şekilde ele almak istiyorum.

İlk 9 ayda iş gücünde azalma

Tabloda izlendiği gibi her çeyrekte bir yıl ön­cesine göre işgücü azalmış, azalış ortalamada 161 bini (yaklaşık yüzde 0,5) bulmuştur. Tanımı icabı istihdam ve işsiz sayısından oluşan iş gü­cü genellikle birkaç yoldan azalabilir: 1) İstih­dam azalır ama işsiz sayısı aynı miktarda art­maz. 2) İstihdam bir miktar artar ama işsiz sa­yısı daha fazla azalır. Bu yoldan azalmanın tipik bir örneğini paylaşayım. 3’üncü çeyrekte kadın istihdamı bir yılda 23 bin artarken kadın işsiz sayısı 61 bin azalmıştır. Ama en çarpıcı iş gücü azalması vakası ise istihdam azalırken işsiz sa­yısının da azalmasıdır. Türkiye iş gücü piyasa­sında yaşanmakta olan da budur. İşsiz sayısı bu kadar azalınca 2025 işsizlik oranları da 2024’e kıyasla azalmıştır. İş gücü piyasasının daraldığı bir dönemde işsizliğin azalmasına nasıl bakıla­bilir? Bu da ayrı bir tartışma konusudur.

İlk bakışta paradoksal görünen istihdam ve işsiz sayısının birlikte azalmasını rakamlar­la özetleyelim. 2’nci ve 3’üncü çeyreklerde is­tihdam bir yıl içinde sırasıyla 101 bin ve 7 bin azalırken işsiz sayısı 70 ve 102 bin azalmıştır. Birinci çeyrekte ise istihdamda 29 binlik artış olurken işsiz sayısında 132 azalma vardır. Tür­kiye gibi çalışabilir nüfusunun artmaya devam ettiği bir ülkede iş gücünün azalması ancak is­tisnai koşullarda gerçekleşebilir. Bu olay sade­ce COVID-19 şokunun yaşandığı 2020’de ya­şanmıştır. Ekonomik büyümenin önce yüzde 3’e daha sonra yüzde 0,9’a gerilediği 2028-2019 döneminde bile iş gücünde böyle bir daralma yoktur. Ayrıca 2025’te yüzde 4’e yakın bir bü­yüme beklenmektedir.

İş gücü neden azalıyor ya da endişe verici sanayisizleşme

İş gücündeki azalmanın nedenlerine da­ir bir fikir edinmek için istihdamda ve işsiz sayısında azalmalara yakından bakmak ge­rekiyor. Bu yakından bakmada, özellikle iş­sizler için yıllık ve mikro veri gerekiyor. Yi­ne de mevcut bilgiler ile bazı saptamalarda ve tahminlerde bulunulabilir. İlk gözlem is­tihdamda azalmanın tüm sektörlerde yaşan­madığıdır. Hizmetlerde (erkek ile kadında) ve İnşaatta istihdam artmıştır. Çoğu çeyrekte ve cinsiyette bu atışlar oldukça mütevazidir. Bu da düşük büyüme koşullarında normal­dir. Yegâne istisna hizmetlerde 3’üncü çey­rekte kadın istihdamının görülen 343 binlik artıştır. Kadın istihdamında bir yılda yüzde 5 artışın hikmeti hakkında doğrusu bir fikrim yok. Öte yandan tarımda istihdam azalması normal olarak devam etmektedir ve toplam istihdam kaybın önemli bir kısmı tarımda­dır. Ama esas üzerinde durulması gereken istihdam kaybı sanayidedir. Hem erkekler­de hem kadınlarda sanayi her çeyrekte bir yıl öncesine göre istihdam kaybına uğramıştır. Ama en büyük kayıp temmuz-ağustos-eylül ayında gerçekleşmiştir. Yıllık istihdam kay­bı erkeklerde 103 bin kadınlarda 179 bin toplamda 282 bindir (yüzde 4,2). Uluslara­rası piyasada rekabet gücünü yitiren faaliyet kollarında kapanmaların ve fabrikaları yurt dışına taşımanın giderek yaygınlaştığı bir dönemde bu kayıplar şaşırtıcı değildir. İşsiz sayısındaki azalmaya gelince. Azalma her iki cinsiyette de görülmektedir. İş gücü piyasa­sından çıkan Kadınların bir kısmının ev iş­lerine döndükleri diğerlerinin potansiyel iş­gücüne (çalışmayı arzulayan ama iş arama­yan) intikal ettikleri tahmin edilebilir. Ama nedenlerini şimdilik bilmiyoruz. İstihdamın azaldığı bir ortamda erkek işsiz sayısındaki azalma ise tam bir muamma, en azından be­nim için.