Trump’ın vergi hamlesine karşılık Türkiye’nin kalkanı: Bilim - sanat - teknoloji sarmalı

Prof. Dr. Talat ÇİFTÇİ

Türkiye’nin küresel rekabet gücü; bilim, sanat ve teknoloji ile gelişen bir toplumla verimlilik, kalite ve yenilikle yükselen şirketlerin stratejik uyumunu gerektirir. Ulusal kalkınmanın altyapısı ‘Bilim, Sanat ve Teknoloji Merdiveni’ ile kurulmalı, şirketlere ‘Verimlilik, Kalite ve Yenilik Endeksi’ uygulanmalıdır.

ABD Başkanı Donald Trump, gümrük vergile­rini yükselterek küresel ticareti şekillendirmeye başlı­yor. Hedefi, ithalatı zorlaştırarak ABD’de üretimi cazip hale getir­mek. Bu hamle, bütün ülkeleri ye­ni stratejiler belirlemeye ve ABD dışındaki pazarlara yönelmeye mecbur ediyor. Çin ile rekabete girme ihtimali, Avrupa ülkeleri­ni ve gelişmekte olan ülkeleri dü­şündürüyor.

Türkiye ve şirketlerimizin de beklenen zorlu rekabet için ha­zırlanması gerekiyor. Bu nedenle öncelikle ulusal kalkınmanın alt­yapısı olan ‘Bilim, Sanat ve Tek­noloji Merdiveni’ni (BİSTEM) tarif edeceğim. Ardından da şir­ketlerin küresel rekabet düzeyle­rini ölçmek ve güçlendirmek için Verimlilik, Kalite ve Yenilik En­deksi’ni (VEKYEN) tanıtacağım.

Ulusal kalkınma stratejisi: BİSTEM

BİSTEM, bir ülkenin bilgi üret­me, yaratıcı düşünme ve buluş yapma becerisiyle birikimlerini teknolojiye dönüştürme altyapı­sını tanımlar. Geçmişte Batı’da ve yakın dönemde Asya Pasifik ülkelerinde bu konudaki başarılı örnekleri görebiliriz. Türkiye’nin kalkınma stratejisini oluşturmak için, bu merdiven üzerinde yük­selen ülkelerin küresel rekabette nasıl sürdürülebilir bir konuma ulaştıklarını incelemeliyiz.

Bilim Merdiveni, fen ve sosyal bilimlerde eleştirel düşünmeyi ve akademik mükemmeliyeti gerek­tirir. Gelişmiş ülkelerdeki üni­versiteler, dünya sıralamasında ilk 100 arasına girmek için yarı­şır. Son dönemde, Çin’in 10 üni­versitesi onların arasına girmek­le kalmadı, doktoralı mezun sayı­sını ABD’nin seviyesine çıkardı. Şimdi de Hong Kong Üniversite­si, Huawei şirketinin desteği ile geleceğin akademik modelini ta­sarlıyor. Hindistan da altı üniver­sitesi ile ilk 100 teknik üniversite arasına girmeyi başardı.

Türkiye’nin bilim alanında ge­lişmesi için, orta öğrenimde fen bilimleri derslerine ağırlık vere­rek öğrencilerimizin PISA test­lerinde başarılı olmalarını sağ­lamalıyız. Bu amaçla üniversite­lerimizde kapanmakta olan fen bölümlerini canlandırarak, bu dallarda yüksek lisans derece­li öğretmenler yetiştirmeliyiz. Hedefimiz, ilk 100 arasına gire­bilecek üniversiteleri ve uzman­laşmış bilimsel mükemmeliyet merkezlerini desteklemek olma­lıdır. Bu kapsamda, özellikle diji­talleşme ve yapay zekâ gibi çağ­daş teknolojilerle üniversitelerin dönüşümünü sağlamalıyız. Prof. Dr. Aziz Sancar ve Prof. Dr. Daron Acemoğlu gibi bilim insanlarının ülkemizdeki çalışmaları ile Nobel ödülü almalarını sağlamalıyız.

Sanat Merdiveni, kültürel yara­tıcılık ile yazılım, film, müzik ve dijital oyun gibi ifade biçimleri­ni kapsar. Leonardo da Vinci’nin kadavra çizimleri, anatominin temelini atmıştı. Alexander Fle­ming, mikropları kullanarak re­sim yaparken penisilini keşfet­mişti. Günümüzde de sanat, mi­marlık, endüstriyel tasarım, sinema ve bilgisayar oyunları gibi önemli sektörleri besliyor.

ABD, Hollywood ve Disney gi­bi markalarla ekonomik değer yaratıyor. Teknik eğitimle sana­tı birleştiren STEAM modelini uygulayan Japonya’da, Teamlab isimli modern sanat ve teknoloji müzesi ilginç bir örnek oluşturu­yor. Güney Kore müzik ve sine­ma alanında küresel eserlere im­za atıyor. Hindistan Bollywood ve Nijerya Nollywood ile küresel si­nema sektöründe başarılı örnek­ler oluşturuyorlar.

Tarihi birikimimizi sanatsal yaratıcılık ve çağdaş teknoloji­lerle birleştiren üniversiteleri ve şirketleri destekleyerek kül­tür ekonomimizi daha fazla güç­lendirilmeliyiz. Leyla Gencer, Fazıl Say, Burhan Doğançay, Re­fik Anadol, Yaşar Kemal ve Or­han Pamuk gibi başarılı küresel sanatçı ve yazarları yetiştirmeye odaklanmalıyız.

Bu amaçla okullarda STEAM modelini uygulayarak sanat eği­timini güçlendirmeliyiz. Üniver­sitelerde, sanat alanında yazılım ve yapay zekâ teknolojileriyle di­jital sanat ve kültür ekonomisini destekleyen altyapıyı hazırlama­lıyız. Bilgisayar oyunları alanın­da son dönemde ortaya çıkan ba­şarılı şirketlerimizin çoğalması için, sanat ve teknolojinin arake­sitinde çalışan üniversite ve sa­nayi kümelenmelerini oluştur­malıyız.

Teknoloji Merdiveni, bilimsel ve sanatsal birikimi ürün ve çö­züme dönüştüren uygulama ala­nıdır. Tarih boyunca, teknolojik gelişmeler, bilimsel araştırmala­rı da hızlandırmış ve yaygınlaş­tırmıştır. Geçmişte fotoğraf ve film teknolojileri sanatta çığır aç­mıştı. Günümüzde de yazılım ve yapay zekâ teknolojileri sanatçı­lar için yeni kapılar açıyor.

Asya Pasifik ülkelerindeki üni­versiteler ve şirketler günümüz­de patent başvurularında ön sı­ralara yerleştiler. Çin, ABD’nin Silikon Vadisi benzeri bir yapı­lanmayı Shenzhen’de oluştura­rak, üniversiteleri ve teknoloji şirketlerini bir araya getirdi.

Türkiye’nin yüksek teknoloji ürün ihracatı %3 civarında seyre­diyor olması, bu alana odaklanma­mız gerektiğini gösteriyor. Orta öğrenimde STEAM temelli eğitim ile öğrencilerin teknik üniversi­telere hazırlanmasını sağlamalı­yız. Mesleki teknik eğitimdeki ek­sikleri tamamlayarak sanayimizin ara eleman ihtiyacını karşılama­lıyız. Teknoloji şirketlerine yöne­lik kadroların yetiştirilmesi için meslek yüksek okullarının uz­manlaşmasını sağlamalıyız.

Türkiye’nin kalkınması için, sanayi ve üniversite iş birliğinde oluşturulacak teknolojik küme­lenmelerde, projelerin ticarileşe­bilen patent ve faydalı modellere dönüşmesini hedeflemeliyiz. Ka­mu alımlarında yerel buluşları içe­ren ürünlere öncelik vermeliyiz.

Özetle, gelişmiş ülkelerin BİS­TEM ile kalkınma stratejisini iz­leyerek, Türkiye de bilim, sanat ve teknoloji alanındaki buluşlar için güçlü altyapı oluşturmalıdır. Şirketlerimiz de küresel rekabet­te güçlü konuma yerleşmek için, Verimlilik, Kalite ve Yenilik En­deksi (VEKYEN) ile stratejileri­ni belirlemelidir.

Yükselmek için şirketlere yeni strateji

Küresel rekabete hazırlanarak yüksek katma değer yaratmayı hedefleyen şirketlerimizin önce­likle verimlilik, kalite ve yenilik alanlarında küresel rakiplerine kıyasla durumlarını belirleme­leri gerekiyor. Bu şekilde, VEK­YEN’de yükselmek için gerekli stratejileri oluşturabilirler.(1)

Verimlilik endeksi: Kaynakların etkin kullanımı

Verimlilik endeksi, kaynakları etkin kullanarak en fazla ürün ve hizmet üretmenin ölçütüdür. Ta­rım, madencilik, enerji, montaj ve lojistik gibi sektörlerde temel be­lirleyici maliyettir. Ford’un montaj hattı ve Taylor’un bilimsel yönetim anlayışı bu kavramın temel taşla­rıdır. Türkiye’de, Milli Prodüktivi­te Merkezi bu kavramın yaygınlaş­ması için kurulmuştu. (2)

Stratejik yaklaşımlar şöyle sı­ralanabilir:

* Şirketlerin, hammadde, enerji, işçilik, fire ve iade gibi ve­rimlilik kriterlerini kullanarak yerel ve küresel rakiplerle karşı­laştırılması ve düzenli olarak ge­liştirilmesi.

* Yalın üretim, dijitalleşme ve otomasyonla verimlilikte sürekli iyileşme sağlanması.

* Sektörde elektronik ticaret, küresel üretim zincirine katıl­mak, yatay ve dikey entegrasyon gibi rekabet gücü sağlayan yakla­şımların değerlendirilmesi.

* Verimlilikteki başarıyı, ka­lite ve yenilikle destekleyerek marka yaratılması.

Uyarı: Sadece verimliliğe odak­lanmak, kalite ve yenilik çalışma­larına engel olabilir.

Kalite endeksi: Tedarikten müşteri memnuniyetine kadar mükemmeliyet

Kalite endeksi, müşteri bek­lentilerini karşılama ve memnu­niyeti sürdürmenin ölçütüdür. Sağlık, gıda, ilaç, moda ve turizm gibi sektörlerde ön plandadır. Japonya’nın geliştirdiği Bütün­sel Kalite yaklaşımı, Türkiye’de KalDer tarafından yaygınlaştırıl­mıştır. (3)

Bu konudaki stratejik yakla­şımlar şunlardır:

* Bütünsel Kalite Sistemi uy­gulanarak yerel ve uluslararası sertifikaların alınması.

* Sektörde kalite konusun­da başarılı yerli ve yabancı şir­ketlerle kıyaslama yapılması ve farkların giderilmesi için plan yapılması.

* Kaliteli ürünlerin ekonomik hale getirilmesi.

* Kaliteli üretimin, satışa son­rası hizmetle desteklenmesi.

* Kaliteli ürünlerde yenilik ya­pılarak marka yaratılması.

Uyarı: Kaliteye aşırı bağlılık, yeniliği engeller.

Yenilik endeksi: Patent ve faydalı modeller

Yenilik endeksi; ürün, süreç ve hizmetlerde yaratıcılığın patent ve faydalı modellerle korunma­sını gerektirir. Akıllı telefonlar, bilgisayar oyunları, yazılım ve ya­pay zekâ gibi sektörlerde rekabe­tin itici gücüdür. Japonya, Güney Kore ve Çin’in ‘imovasyon’ yani taklitten inovasyona geçiş stra­tejisi, bu alanda etkin bir yakla­şımdır. (4)

Stratejik yaklaşımlar şöyle ifa­de edilebilir:

* Rakip ürünler ve patentler­den yararlanarak farklılaştırıl­mış ürünlerin geliştirilmesi.

* Teknoloji transfer etmek su­retiyle yenilik yapılması.

* Ar-Ge faaliyetleri sonucun­da, ticarileşebilen faydalı model ve patentlerin üretilmesi.

* Sektörde yenilik konusun­da başarılı yerli ve yabancı şir­ketlerle kıyaslama yapılması ve farkların giderilmesi için plan yapılması.

* Yeni ürünlerle marka oluş­turulması.

Uyarı: Yenilik çalışmalarını, kalite ve verimlilikle destekle­meyen şirketler küresel rekabet sağlayamaz.

Sonuç olarak, şirketlerimizin, başarılı rakipleriyle kıyaslandı­ğında, ortaya çıkan farkları gider­mek için yol haritası belirleme­leri ve uygulamaları gerekiyor. Küresel rekabette başarılı olabil­meleri için VEKYEN iyi bir mi­henk taşı olacaktır.

Küresel rekabet stratejimiz olmalı

Günümüzde, büyük bir küresel dönüşüm yaşanmaktadır. Bu şartlar altında ayakta kalabilmek ve küresel rekabet gücünü geliştirmek için yaratıcı stratejiler gerekiyor. Bu amaçla gelişmiş ülkeler gibi Türkiye de BİSTEM ile ulusal kalkınmanın altyapısını oluşturmalıdır. Şirketlerimiz de küresel rekabette başarılı rakiplerini örnek alarak VEKYEN üzerinde yükselmelidir.

Özetle; Türkiye’nin küresel rekabet gücü, bilim, sanat ve teknoloji ile gelişen bir toplumla verimlilik, kalite ve yenilikle yükselen şirketlerin stratejik uyumunu gerektiriyor.

KAYNAKLAR:

(1) İSO sitesinden ücretsiz olarak indirilebilen bir strateji rehberi: https://www.iso.org. tr/sites/1/upload/files/18- stratejik-yonetim-cep-210. pdf )

(2) İSO sitesinden ücretsiz olarak indirilebilen Toplam Verimli Yönetim rehberi: https://www.iso.org.tr/sites/1/ upload/files/13-Toplam_ Verimli_Yonetim-216.pdf)

(3) İSO sitesinden ücretsiz olarak indirilebilen bir kalite rehberi: https://www.iso.org. tr/sites/1/upload/files/11- Kaizen-219.pdf )

(4) İSO sitesinden ücretsiz olarak indirilebilen bir yenilik rehberi: https://www.iso.org. tr/sites/1/upload/files/16- Inovasyon_Yonetimi-213.pdf )