Türkiye işgücü piyasasında tuhaf gelişmeler

Konuya bir soruyla girelim: İs­tihdam azalırken işsiz sayı­sı da azalır mı? El cevap: Normal­de azalmaz. Basit ve akla yatkın bir nedenle: İstihdamın azalma­sı nette iş kayıpları var demektir. İşlerini kaybedenlerin önemli bir kısmının yeni bir iş arayışına gi­rişmesi de olağandır. Bu durumda işsiz sayısı azalmaz, artar.

İstihdam azalırken işsiz sayısı­nın azalması ancak olağandışı du­rumlarda olur. Örneğin, savaş çı­kar, genel seferberlik ilan edilir. Haliyle çalışan ve iş arayan sayı­sı azalır. Ya da büyük bir pandemi aniden patlak verir. Paniğe kapı­lan firmalar işçi çıkarmaya başlar ve çalışan sayısında ciddi azalma olur. İşini kaybedenler ile zaten iş aramakta olanların önemli bir kısmı bu koşullarda iş bulamaya­caklarını düşüneceklerinden iş armayı bırakırlar. Dolayısıyla iş­siz sayısı da azalır. Tıpkı 2020 Mart’ında olduğu gibi.

Hem istihdamda hem işsiz sayı­sında büyük çapta azal­ma

Neyse ki ne seferberlik ne de pandemi var. Ama burası Türkiye, “olamaz” denilen pekâlâ olabiliyor. Yılın ilk üç ayında önceki üç aya kıyasla istihdam ve işsizliğin birlikte hem de ciddi ölçüde azalması gibi. TÜİK 2025 1. çey­rek işgücü istatistikleri istihdamın önceki çeyreğe kıyasla 266 bin, işsiz sayısının da 183 bin azaldığını söylüyor (Bkz tablo). İş­siz sayısında azalma göreli olarak oldukça yüksek olduğundan iş­sizlik oranında üç ay gibi kısa bir sürede, nazar değmesin, yüzde 8,6’den yüzde 8,2’ye büyük bir dü­şüş gerçekleşmiş bulunuyor.

Aslında bu tuhaflığın 2024’ün 3. çeyreğinde de yaşandığı görü­lüyor ama hem istihdam hem işsiz sayısında azalış birkaç on binle sı­nırlı (Tablo). Bu azalışlar tahmin­lere özgü hata payı içinde sayıla­bilir. Buna karşılık bu yılın ilk üç ayında istihdam ve işsiz sayısında azalışın hacmi öyle yenilir yutulur cinsten olmadığından ne olduğu­nu anlamaya çalışmak gerekiyor.

İşgücünden çıkan 449 bin kişi nereye gitti?

İstihdam ve işsiz sayısında top­lamda 449 bin kayıp var. Bu kişiler buharlaşmadıklarına göre başka gruplara (statülere) geçmiş olma­lılar. İlk bakılacak yer, çalışmayı arzulayan ama iş bulma ümidi ol­madığından ya da ailesel neden­lerle iş aramayanların oluştur­duğu potansiyel işgücü. Bu grup­ta 219 bin artış var (Tablo). Kayıp 449 binin bir kısmının bu sayının içinde olduğu tahmin edilebili­rAma esas tuhaflık kalan 230 bi­nin nereye gittiği.

Aslında gidecek tek bir yer var: İnaktivite. Belli ki üç ay gibi kısa bir sürede işgücüne mensup bu kadar büyük sayıda ki­şi işgücü piyasasını tamamen terk etmiş. Üstelik bu kitlenin yarıdan fazlası da erkeklerden oluşuyor. Mevcut istatistiki bilgiler bu kit­lenin yaş, eğitim seviyesi, meslek gibi başlıca özelliklerini belirle­mek için yeterli değil. Eğer bu tu­haf durum önümüzdeki çeyrekler­de de devam edip tüm yıla yayılır­sa bu kitlenin özelliklerini mikro veriden öğrenerek işgücünü ne­den tamamen terk ettiklerine dair bir fikrimiz olabilir.

İşsizlik oranlarından biri düşüyor diğeri yükseliyor

Bu gizemi şimdilik bir yana bı­rakıp projektörü son üç aydan son bir yıla çevirdiğimizde, is­tihdamdaki durgunluk, işsizlikte azalma ve potansiyel işgücü ge­nişlemesi açıkça görünür hale ge­liyor. Tarımda mutlak kayıp var. Sanayide ve inşaatta istihdam bir yıl öncesi ile hemen hemen ay­nı seviyede. İstihdamı hizmet­ler destekliyordu. 2024’ün ilk 9 ayında hizmet istihdamı 380 bin artmıştı. 2024’ün son üç ayında başlayan istihdam kayıplarının 2025’in ilk üç ayında da davam ettiği ve hizmetlerin son 6 ayda 110 bin istihdam kaybettiği görü­lüyor (Betam, Çeyreklik İşgücü Piyasası Görünümü).

Sonuçta istihdamda yıllık ka­yıp 75 bin ile sınırlı. Ama aynı za­manda işsiz sayısında 245 binlik azalma var. Bu tuhaflık sayesinde standart ya da dar tanımlı işsizlik oranı da yüzde 8,8’den 8,2’ye 0,6 yüzde puan geriliyor. Buna kar­şılık potansiyel işgücünde bü­yük bir artış söz konusu. Bir yılda 3 milyon 700 binden 5 milyona yükseliyor. Geniş tanımlı işsizlik oranı da dar tanımlıya adeta na­zire yaparcasına yüzde 17,4’ten 19,6’ya 2,4 yüzde puan artıyor.

Evet, burası Türkiye! Pek çok alanda/konuda olduğu gibi işgü­cü piyasasında da ne olup bitti­ğini anlamak o kadar kolay değil maalesef.