Belçika’dan AB Adalet Divanı’na kritik başvuru: Az vergilendirilmiş kâr kuralı hukuka uygun mu?

17 Temmuz 2 0 2 5 ’ t e Belçika Anaya­sa Mahkeme­si, Avrupa Birli­ği Adalet Diva­nı’na (ABAD) çok önemli bir huku­ki soru yönelt­ti. Tartışmanın merkezinde, Av­rupa Birliği’nin asgari kurum­lar vergisi uygulamasının bir parçası olan UTPR (Under­taxed Profits Rule) yer alıyor.

Mahkeme, bu düzenleme­nin Avrupa temel hakları ve serbest piyasa ilkeleri ile çe­lişip çelişmediğinin açıklığa kavuşturulması için dosya­yı ABAD’a sevk etti. Süreci başlatan ise başta Arkansas Eyalet Ticaret Odası olmak üzere, ABD merkezli bazı ku­ruluşların açtığı dava oldu. Şirketler, Belçika’daki firma­ların başka ülkelerdeki işti­raklerin vergi politikaları ne­deniyle ek mali yüke maruz kaldığını savunuyor.

“Kâr başka yerde, vergi Belçika’da”

Şirketlerin itirazı temelde şu soruya dayanıyor: Neden Belçika’daki bir şirket, örne­ğin Brezilya’da faaliyet gös­teren bir iştirak nedeniyle ek vergi ödesin?

Başvurucular, bu durumun mülkiyet hakkı başta olmak üzere, şirketlerin ekonomik özgürlüklerini zedelediğini, üstelik kazanç elde etmeyen grup üyelerinin de aynı yükle karşı karşıya kaldığını belirti­yor. Böylece zarar edenle kâr edenin aynı kefeye konduğu bir uygulama doğuyor.

UTPR nedir, neden tartışılıyor?

UTPR, OECD öncülüğünde geliştirilen küresel asgari ku­rumlar vergisi sisteminin (Pil­lar Two) bir uzantısı. Avrupa Birliği Asgari Vergi Direktifi uyarınca, yıllık konsolide ciro­su 750 milyon Euro’nun üze­rindeki çok uluslu şirket grup­larına uygulanıyor.

Eğer grup şirketlerinden biri %15’in altında vergi ödü­yorsa, diğer ülkelerdeki şir­ketler üzerinden “tamamla­yıcı vergi” (top-up tax) alı­nabiliyor. Böylece tüm grup genelinde asgari bir vergi yü­kü sağlanması hedefleniyor.

Ancak bu durum, doğrudan ekonomik bağın olmadığı ül­kelerde dahi vergi yükümlü­lüğü doğurabiliyor. Bu yönüy­le sistemin sınır-ötesi niteliği, eleştirilere açık hale geliyor.

Belçika Mahkemesi: Konu temel haklarla ilgili, ABAD Karar versin

Belçika Anayasa Mahkeme­si, UTPR’nin dayanağının bir AB Konsey Direktifi olduğuna dikkat çekerek, kendi yetki­sini sınırlı görmüş; ancak te­mel haklar açısından önemli hukuki belirsizliklerin bulun­duğuna işaret ederek, dosyayı Avrupa Adalet Divanı’na ha­vale etmiştir.

Mahkemenin ABAD’a yö­nelttiği temel soru özetle şu:

“Bir şirket, başka ülkelerde elde edilen kazançlar nedeniy­le ek vergi yükü altına giriyorsa ve bu yük, şirketin kendi eko­nomik kapasitesini aşacak şe­kilde uygulanıyorsa, bu durum AB Temel Haklar Şartı ve ABİ­A’daki (*) eşitlik ve serbestlik ilkeleriyle bağdaşır mı?”

Temel haklar ne ölçüde korunuyor?

ABAD önündeki süreçte değerlendirilecek başlıca noktalar şunlar:

Mülkiyet Hakkı (AB Temel Haklar Şartı m.17):

Şirketlerin kendi kazançla­rı dışındaki gelirler nedeniyle vergi ödemesi, mülkiyet hak­kını zedeleyebilir.

Hukuki Güvenlik ve Öngö­rülebilirlik (m.41):

UTPR’nin nasıl uygulana­cağı, hangi ülkenin vergi far­kını alacağı gibi unsurlar be­lirsizlik yaratıyor.

Eşitlik İlkesi (m.20–21):

Farklı ekonomik güçteki şirketlere aynı uygulamanın yapılması, eşitlik ilkesine ay­kırılık oluşturabilir.

Girişim Özgürlüğü (m.16; ABİA m.49–56):

Sınır ötesi faaliyet yürüten şirketlerin yapısal tercihleri bu sistemle cezalandırılabilir hale geliyor.

Daha önce, uluslararası hu­kukta tartışma konusu yapı­lan bu tereddütlere, 13 Ekim 2023 tarihinde, TÜSİAD ve IFA Türkiye tarafından dü­zenlenen “Dijital Ekonomi­nin Vergilendirilmesinde Yeni Çözümler: Sütun 1 ve Sütun 2” başlıklı konferansta değinmiş ve tartışmıştım. Bu yönde iti­razların daha fazla sayıda ülke mahkemesinde zamanla tartı­şılmasını beklemek gerçekçi bir yaklaşım olacaktır.

Nihai olarak, bu dosya, sa­dece Belçika’yı değil, AB için­de UTPR’yi uygulayan tüm ül­keleri ilgilendiriyor. Avrupa Adalet Divanı’ndan çıkacak karar, çok uluslu şirketlerin nasıl vergilendirileceğine da­ir sınırları netleştirecek.

Aynı zamanda bu karar, Av­rupa’da küresel vergi reform­larının ne ölçüde hayata geçi­rilebileceği ve hangi şartlarla sınırlanabileceği konusunda da yol gösterici olacak. Vergi ve temel haklar arasında den­ge kurulup kurulamayacağı, bu dosyayla bir kez daha tar­tışmaya açılmış durumda.

*Avrupa Birliğinin İşleyi­şine İlişkin Anlaşma