Yapay zekâ çağında küresel vergi yönetişimi

Vergi idarelerinin küresel ölçekte nasıl ça­lıştığını, hangi alanlarda dönüşüm yaşan­dığını ve devletlerin gelir toplama kapasite­lerini nasıl güçlendirdiğini ortaya koyan Tax Administration Series, OECD’nin kamu mali­yesi alanındaki en kapsamlı ve düzenli izleme çalışmalarından biri olarak dikkat çekmek­tedir. Bu kapsamda, izleme çalışmasının son çıktısı, Vergi İdaresi 2025 Raporu geçtiğimiz hafta yayınlandı*.

Uluslararası Gelir İdaresi Araştırması (ISO­RA) kapsamında toplanan verilere dayanan 2025 edisyonu, 58 ülkenin ulusal düzeydeki vergi idarelerini daha yakından incelemektedir. Raporda en güncel mali yıl olan 2023’e ilişkin performans verileri ve oranlarına odaklanma­nın yanı sıra, vergi idaresinin son on yıl içinde nasıl evrildiği hususu da ele alınmaktadır. So­nuçlar, dijitalleşmenin ötesine geçerek, vergi idarelerinin yapısal bir dönüşüm sürecine gir­diğini gösteriyor. Bu dönüşümün en görünür faktörü ise hiç kuşkusuz yapay zekâ.

Yapay zekâda sıçrama

2016 yılında vergi idarelerinin sadece %9’u yapay zekânın uygulanmakta olduğunu bil­dirmişti. Aradan geçen yedi yılda tablo kökten değişti: 2023 itibarıyla %69’u aktif yapay zekâ kullanıyor; %24 ise uygulama aşamasında. Bu da önümüzdeki dönemde dört vergi idaresin­den üçünün yapay zekâ destekli çalışacağı an­lamına geliyor. Rapora gönderilen iyi uygulama örneklerinin %25’e yakını yapay zekâ üzerine. Kullanım alanları arasında veri analizinin hız­landırılması, incelemelerde doğru dosyaların belirlenmesi, mükellef hizmetlerinin otomas­yonu ve yüksek hacimli tekrarlayan işlemlerin makinelere devredilmesi öne çıkıyor.

Vergi idareleri hâlâ kamu gelirlerinin ana taşıyıcısı

2023 yılında vergi idareleri tarafından top­lanan net gelirler, toplam kamu gelirlerinin or­talama %63’ünü oluşturdu. Bu oran, 2014 sevi­yesine göre yaklaşık 8 puanlık bir artış anlamı­na geliyor. Rapor kapsamındaki ülkelerin dörtte üçünde vergi idareleri hâlâ devletin ana tahsilat kurumu konumunda. Bu veri, vergi idaresi per­formansının mali istikrar açısından kritik öne­mini yeniden teyit ediyor.

Mesai dışı vergi idaresi

2014’ten bu yana yüz yüze temaslar %56 azaldı. Aynı dönemde dijital temaslar, özel­likle 2018 sonrası güçlü bir artışla 3 milyarın üzerine çıkarak üç katına ulaştı. Artık vergi dairesi ile iletişim, fiziki mekân ve çalışma saatleriyle sınırlı değil; mükellefler beyan, başvuru ve bilgi alma işlemlerini günün her anında gerçekleştirebiliyor.

Uyum davranışlarında değişim sinyalleri

Denetimlerdeki düzeltme oranları genel olarak sabit kalsa da; ek tarhiyat tutarları gelir vergisi, kurumlar vergisi ve katma değer ver­gisi açısından önemli ölçüde düştü. Bu duru­mun muhtemel nedenleri arasında: Önleyici risk yönetimi uygulamalarının gelişmesi, Mü­kellef eğitimi ve rehberliğinin iyileşmesi, İda­relerin daha fazla veri toplaması ve bunu etkin kullanması sayılıyor. Dijitalleşme, mükellef davranışlarını daha en baştan olumlu yönde şekillendiriyor olabilir.

Tahsilat gücü artıyor

2023 yılı sonunda tahsil edilmemiş vergi borçları 2,7 trilyon Euro düzeyinde. Bu artı­şa rağmen, borç/net tahsilat oranı yaklaşık %10 gerilemiş durumda. Yani tahsilat kapa­sitesi, borç birikiminden daha hızlı ilerliyor diyebiliriz.

Personel daha az, yük daha büyük

İdarelerin %60’ı personel sayısının azaldı­ğını bildiriyor. Aynı dönemde nüfus ve iş gücü artışıyla birlikte, bir çalışan başına düşen yük yaklaşık %15 artış göstermiştir. İşgücü profi­li değişiyor: Deneyim azalıyor, dijital yetkinlik artıyor demek yanlış olmayacaktır. 2014–2023 arasında, 5 yıldan az kıdeme sahip personel ora­nı 7,4 puan artış gösterdi, Personelin %28’i 55 yaş ve üzeri olduğundan emeklilik riski büyü­yor. Bu tablo, kurum içi bilgi aktarımının en kri­tik gündem olduğunu ortaya koyuyor.

Raporda ortaya konulduğu üzere, vergi idare­leri yalnızca teknolojiyi değil, çalışma kültürü­nü ve hizmet modelini de dönüştürüyor. Yapay zekâ, veri temelli yönetim ve 7/24 erişim; gele­ceğin vergi idaresinin daha görünmez, hızlı ve etkin olacağını gösteriyor. Bu dönüşümü zama­nında yakalayan ülkeler, vergi uyumunu güçlen­dirmede, kamu gelirlerini korumada ve ekono­mik rekabet gücünü artırmada büyük avantaj sağlayacaklardır.

*https://www.oecd.org/en/publications/ tax-administration-2025_cc015ce8-en.html