Cari açıkta trend tersine dönüyor

Naki BAKIR
Naki BAKIR MAKRO BAKIŞ [email protected]

Parasal sıkılaşma döne­minde özellikle sana­yi sektörünün üretimde frene basması sonucu ham­madde/ara malı dış alımında yaşanan sert düşüş ve ithal tü­ketimin eski hızını yitirmekle birlikte artmaya devam etmesi paralelinde hızla küçülen dış ti­caret açığı ve buna bağlı olarak cari açıkta trend tersine dön­meye başladı.

Haziran 2023’te göreve ge­len yeni ekonomi yönetiminin başlattığı faiz artırımı ve pa­rasal sıkılaştırma döneminde ekonomide en pozitif gelişme, dış ticaret açığı ve cari açıktaki hızlı küçülme olmuştu. Tüke­tim ithalatı hız kesmekle birlik­te artışını sürdürürken, sana­yinin ciddi oranda üretimi kıs­ması dolayısıyla toplamda en büyük paya sahip olan girdi it­halatında sert düşüş yaşanmış, bu da açığın hızla küçülmesi sonucunu doğurmuştu.

Büyüme süreci başladı

Faiz indirimleri arifesinde sa­nayi üretiminde başlayan can­lanma ile girdi ithalatının tek­rar artışa geçmesi ve tüketim malı ithalatındaki artışların ye­niden ivme kazanması ile ca­ri açığı büyütecek olan dış ti­caret açığı da yeniden büyüme sürecine girildi.

Ticaret Bakanlığı’nın açık­ladığı verilere göre ocak ayın­da geçen yılın aynı ayına göre yatırım (sermaye) malı ithala­tı yüzde 2,3 düşüşle 3 milyar 591,5 milyon dolara geriler­ken, hammadde/ara malı itha­latı yüzde 9,5 artışla 20 milyar 976,6 milyon, tüketim malı it­halatı yüzde 27,9 artışla 4 mil­yar 231,2 milyon ve toplam it­halat yüzde 10,2 artışla 28 mil­yar 846,5 milyon dolar oldu.

Böylece ocak sonu itibarıyla son bir yıldaki yatırım malı it­halatı 50 milyar 638,4 milyon, hammadde ithalatı 238 milyar 256,1 milyon, tüketim malı it­halatı 54 milyar 469,8 milyon ve toplam ithalat 344 milyar 20 milyon dolara ulaştı. Son bir yıldaki toplam ithalat hacmi­nin yüzde 14,7’sini yatırım ma­lı, yüzde 69,3’ünü hammadde, yüzde 15,8’ini tüketim malı dış alımı oluşturdu. Ocak itibarıy­la son bir yılda Türkiye’nin top­lam ihracatı ise 263 milyar 17,4 milyon dolar oldu ve yıllık baz­da 83 milyar 662,5 milyon do­larlık dış ticaret açığı verildi.

Son üç ayda değişen eğilim

Program döneminde ihra­cat, aylar itibarıyla yıllık de­ğişimleri dalgalı bir seyir izle­mekle birlikte giderek düşen ithalata göre daha iyi bir per­formans sergilerken, hammad­de ve tüketim malları kaynaklı ithalat artışlarının yeniden iv­me kazanması ile son aylarda bu trend tersine döndü.

Hammadde/ara malı dış alı­mında program döneminde aylar itibarıyla devam eden yıllık bazda düşüş, faiz indiri­mi beklentilerinin arttığı ekim ayında durdu. Ekimde söz ko­nusu ithalat yıllık bazda bir yıl önceki düzeyini yakaladı.

Programın başladığı Temmuz 2023’te yüzde 100’e yaklaşan yıllık artışı izleyen aylarda hız kesen ve Temmuz 2024’de yıl­lık değişimi yüzde 3,2 ile eksiye geçen, ancak ağustostan itiba­ren yeniden yıllık bazda artma­ya başlayan tüketim malı itha­latı da eylüldeki yüzde 12’lik ar­tıştan sonra ekimde de yüzde 7,9 artışla canlılığını korudu.

Kasım ayı gelişmeleri ise dış ticarette bir kırılmanın işareti­ni verdi. Kasımda sanayi üre­timinde canlanma eğiliminin göstergesi olarak ara malı it­halatında yıllık artış yüzde 3,9 oranı ile belirginleşti, tüketim malı ithalatındaki yıllık artış da yüzde 15,5’le ivme kazandı.

Hammadde ithalatında aylar sonra kasımda belirginleşen artış eğilimi sanayi üretimin­de yeniden canlanma süreci­ne işaret etti. Faiz indirim sü­recinin fiilen başladığı aralık ve devam ettiği ocak ayların­da ise her iki kategoride de it­halat artışları daha da hızlan­dı. Hammadde ithalatı aralıkta yüzde 11,6, ocakta yüzde 9,5; tüketim malı ithalatı da sırasıy­la yüzde 27 ve yüzde 27,9 oran­larında yıllık artışlar kaydetti.

Program döneminde aylar iti­barıyla genelde yıllık bazda dü­şüş kaydeden toplam ithalat da pastada en büyük paya sahip olan ara malları ve payı gideren artan tüketim mallarındaki ar­tışlara bağlı olarak geçen yılın son çeyreğinde büyüme tren­dine geçti. Toplam ithalat aralık ayında yıllık yüzde 10,9’la prog­ram döneminin en yüksek artı­şını kaydetti ve ocak ayında da yüzde 10,2 ile büyüme eğilimini sürdürdü.

Yıllık açık 83,7 milyar dolara çıktı

Parasal sıkılaştırmanın başladığı Temmuz 2023 sonu itibarıyla 121,1 mil­yar dolarla rekor bir dü­zeyde bulunan yıllık dış ticaret açığı, hızla küçü­lerek Ekim 2024 sonun­da 77,9 milyar dolara düşmüştü. Sanayi üre­timindeki yavaşlama­nın ara malı ithalatını kıs­ması bunda etkili olmuş­tu.

Temmuz 2023-Ekim 2024 döneminde yıllık dış ticaret açığında 43,2 milyar dolarlık küçülme kaydedilmişti. Ekim so­nunda 340,1 milyar do­lara kadar düşen yıllık ithalat, son üç sanayinin girdi ithalatı­nın artışa geçmesi ve tüketim malı ithalatının yeniden hızlan­ması ile kasım sonunda 340,9 milyar, aralıkta 344 milyar ve ocak sonu itibarıyla 346,7 mil­yar dolara yükseldi.

Ekim so­nu itibarıyla 262,2 milyar do­lar olan yıllık ihracat hacmi ise kasım sonunda 261,4 milyar, aralık sonunda 261,9 milyar ve ocak sonunda 263 milyar do­lar olarak gerçekleşti. Ekim so­nunda 77,9 milyar dolar olan yıllık dış ticaret açığı da 15 ay sonra ilk kez kasımda büyüme kaydederek 79,4 milyar dola­ra çıktıktan sonra, aralık so­nunda 82,2 milyar, ocakta 83,7 milyar dolara kadar yük­seldi.

Yıllık dış ticaret açı­ğı son üç ayda 5,8 milyar dolarlık büyüme kaydet­ti. Yıllık cari işlemler açı­ğında ise en son kasım ayı verisi alındı. Haziran 2023- Ekim 2024 ara­sında 44,6 milyar dolar­lık rekor küçülme ile 7,1 milyar dolara inen cari açık, kasımda yeniden yükselişe geçerek 7,4 milyar dolar oldu. Cari açıkta büyümenin iz­leyen dönemde de de­vam ettiği tahmin edi­liyor.

Cari açıkta önceki ve beklenen eğilim

Cari işlemler açığında temel be­lirleyici faktör, dış ticaret açığı. Özellikle 2024’e olmak üzere enflasyonla mücadele için uy­gulanan program dönemine, dış ticaret açığı ve buna bağlı olarak cari açıktaki hızlı küçül­me damga vurdu. Bu gelişme ise ihracattaki artıştan çok it­halattaki düşüşten kaynaklan­dı.

Yüksek faiz ve parasal sıkı­laştırmanın etkisiyle iç talep ve ithal tüketimde artış hız kes­ti. Yavaşlayan talebin yanında enflasyonun çok altında kalan kur artışları nedeniyle ihracata dönük sanayiler üretimde fre­ne bastı, bu da girdi ithalatının düşüşe geçirdi. Altın ithalatına getirilen kısıtlamalar da ithalat­taki düşüşte etkili oldu. İhracat mutedil bir seyirle artışını sür­dürürken turizm gelirlerinde yaşanan artış da döviz gelirini yükselterek cari açığı kapatıcı etki yaptı. Böylece cari açıkta, sıkılaşmanın etkisiyle ekonomi­de büyümenin hız kesmesinin bir sonucu olarak hızla küçül­me yaşandı.

Devam etmesi beklenen faiz indirimi sürecinde ekonomide büyüme ivmesinin yeniden art­ması bekleniyor. Düşecek faiz­lerle tüketimin finansmanının ucuzlamasının iç talebe yansı­yarak buna canlılık kazandır­ması, bu faktörün sanayide üre­timi ve dolayısıyla girdi ithalatı­nı artırması, bu gelişmelerin de dış ticaret açığı ve cari açıktaki seyri etkilemesi bekleniyor.

2025-2027 dönemine ait Or­ta Vadeli Program’da (OVP) 2025’in tümünde ihracat 279,6 milyar, ithalat 369 milyar, dış ti­caret açığı 89,4 milyar dolar he­deflenmişti. OVP’de 2024’te 22 milyar dolar olarak gerçekleşe­ceği tahmin edilen cari açıkta 2025 hedefi ise 28,6 milyar do­lar. Dış ticaret açığında büyüme eğilimi, sanayi üretiminde fren yerine gaza basılması, iç talebin eski canlılığına dönmesi, eko­nomide büyümenin yeniden iv­me kazanması durumunda cari işlemler açığında geçen yıl ya­şanan hızlı küçülme trendinin, aynı hızda olmasa da bu yıl ter­sine dönebileceği ve hedeflerin aşılabileceğine işaret ediyor.

Yazara Ait Diğer Yazılar Tüm Yazılar