Çin tarzı modernleşme

Batı dışındaki toplumların modernleşme süreçleri ya da deneyimleri kendilerine özgün bir modernlik inşası yaratamamıştır. Bu toplumlardaki modernleşme genellikle Batılılaşma politikalarının taklit edilmesi şeklinde cereyan etmiştir.

Bugünlerde modernleşme tartışmaları Çin lideri Şi Jinping açıklamalarıyla fazlasıyla gündemde. Jinping başkanlığını ömür boyu hale getirirken, 2017 ve 2022 kongrelerinde “Çin tarzı modernleşme” kavramını dile getirdi. Çin tarihine bakıldığında birbirinden tamamen farklı, birbirine zıt iki dönem görülür; Mao ve sonrası dönem…

Mao döneminde dışa kapalı, devletçi ekonomi modeli uygulanırken 1978 sonrası Deng Şioping ile birlikte dışa açık ekonomi politikalarıyla ekonomik yapının liberalize edilmeye başlandığı bir dönem karşımıza çıkar.

Bu süreç klasik Marksizmden ve Sovyetler Birliği modeli sosyalizmden ayrışılan, sosyalizmin özel mülkiyete izin verilmesi gibi çeşitli kapitalist üretim ilişkilerinden yararlanılarak inşa edildiği bir dönemdir. Diğer bir ifadeyle “sosyalizmin eliyle kapitalizm inşası” başarılmıştır. Deng bu değişimi “Yaptığımız modernizasyon Çin tarzı modernizasyondur. İnşa ettiğimiz sosyalizm, Çin özellikleri taşıyan sosyalizmdir” şeklinde ifade ediyor.

Şi'nin son iki parti kongresindeki konuşmalarına bakarsanız aynı şeyi vurguladığını görürsünüz. Şi, Çin tarzı modernleşmeyi Çin'de Marksizmin modernleşmesi olarak görmekte ve bu modernleşmeyi yaratan bilimselliği Marx'ın ideolojisine dayandırmaktadır. Çin tarzı modernleşme ile Batı tarzı modernleşme arasında yöntem, toplumsal, siyasal ve ekonomik yapı bağlamında farklılıklar mevcuttur.

Yöntem açısından bakıldığında Batı tarzı modernleşme bilim ve sanayiyi temel alan, kapitalizmle doğrudan ilişkili bir modernleşmedir. Çin modernleşmesi ise aynı şekilde bilim ve sanayi ile modernleşmeyi gerçekleştirmeyi hedeflerken bu hedefi Çin tarzı olarak ifade edilmiş bir sosyalizmle gerçekleştirmeye çalışmaktadır.

Siyasi olarak ise Batı modernleşmesi burjuva sınıfının liderliğinde demokratik rejimler yaratırken Çin merkezi güçlü tutan ve bundan taviz vermeyen bir anlayışla aynı amaca ulaşmak istemektedir. Burada temel sorun merkezin sistemi yönetememesi sonrasında oluşabilecek kırılmanın amaçlanan modernleşmenin yöntemini değiştirme riskidir. Siyasi modernleşmenin toplumsal yansıması ise Çin’i zorlayacak düzeydedir.

Batı modernleşmesi bireysel özgürlük, ekonomik ve sosyal eşitlik kavramlarının başarılmasıyla sonuçlanmıştır. Çin ise modernleşmenin amacını herkes için ortak refah, maddi ve kültürel-etik ilerleme, insanlık ve doğa arasında uyum ve barışçıl kalkınma olarak açıklamaktadır.

Model, toplumsal hiyerarşiyi merkezi bir yönetimle koruyarak içerisinde bireysel özgürlük, eşitlik vb. kavramları barındırmayan bir yapıdadır. Ekonomik açıdan da farklılıklar bulunmaktadır. Batı tarzı modernleşme, devletin müdahalesinin az olduğu sanayileşmeye dayanan bir büyüme modeli oluşturmuştur.

Bu büyüme hukuka dayalı, bireysel, ekonomik ve sosyal özgürlükleri temel alan bir sistemde yaratılabilir. Çin tarzı modernleşme ise, devletin doğrudan ekonomik yönetiminin merkezinde yer aldığı, hukuku kendi belirlediği, kamu mülkiyetine bağımlı bir büyüme modeli oluşturmuştur.

Ancak bu büyüme fazlasıyla dış yatırıma bağımlı haldedir ve bunun gelecekte devlet kontrollü bir sistemde nasıl işleyeceği soru işaretleriyle doludur. Şi, Deng’in yarattığı modelin başarısının benzersiz ve hatta Batı’ya üstün olduğu iddiasında bulunmaktadır.

Bu açıdan Çin tarzı modernleşmenin küresel ölçüde tanıtılması, ihraç edilebilir bir kavram olarak sunulması Çin için önemlidir. Keza otokratik yönetimler modernleşmeyle birlikte insan hakları, demokrasi, ifade özgürlüğü, din ve inanç özgürlüklerinden korkarlar.

Çin tarzı modernleşmenin ihracı da burada devreye giriyor. Çin, dünyadaki otokratik rejimlere insan hakları, demokrasi, ifade özgürlüğü, din ve inanç özgürlükleri temel alan Batı modernleşmesinin tek bir model olmadığını göstermeye çalışıyor. Bu model başarılı olur mu? Cevap! Biraz Batı’nın modernleşme araçlarını nasıl empoze edeceğiyle, biraz da Çin modeli modernleşmeye ne kadar alan bırakacağıyla ilgili…