'Deprem vergisi'nde 23 yıllık tahsilat 88 milyar TL

1999 Marmara depremi sonrası dönemin hükümetince getirilen vergiler arasında yer alan ve daha sonra kalıcı hale geldiği için “deprem vergisi” diye bilinen özel iletişim vergisinde (ÖİV) 2000-2022 döneminde toplam 87 milyar 998,6 milyon liralık tahsilat gerçekleşti.

2023 yılında toplam vergi gelirlerinin yüzde 0,5’i oranında 20,2 milyar liralık ÖİV tahsilatı öngörülüyor. 1999 yılında Marmara bölgesinde yaşanan büyük depremin yol açtığı ekonomik kayıpları gidermek amacıyla dönemin hükümeti tarafından ihdas edilen vergiler arasında yer alan ve daha sonra kalıcı hale geldiği için “deprem vergisi” olarak bilinen özel iletişim vergisinde (ÖİV) 23 yılda gerçekleşen toplam tahsilatın yaklaşık 88 milyar lira olduğu belirlendi.  17 Ağustos 1999 tarihinde Marmara ve civarında meydana gelen ve resmi raporlara göre 17 bin 840 kişinin öldüğü 7,4 şiddetindeki depremde 285 bin 211 ev ve 42 bin 902 iş yeri yıkılmış ya da zarar görmüş; çok geniş bir coğrafyada büyük çaplı hasara yol açan deprem, GSYH, istihdam, büyüme ve kamu harcamaları gibi makro ekonomik göstergelerin yanı sıra Türkiye ekonomisi için önemli miktarda döviz girdisi sağlayan turizm sektörüne de darbe vurmuştu. Bülent Ecevit’in başında olduğu dönemin hükümeti tarafından, depremin yol açtığı ve TUSİAD’a göre 17 milyar, DPT’ye göre 15-19 milyar, Dünya Bankası’na göre ise 12-17 milyar dolar düzeyindeki ekonomik kayıpları gidermek amacıyla ek vergiler getirilmişti.

Deprem vergileri nelerdi?

26 Kasım 1999 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 4481 sayılı Kanun’la deprem için getirilen ek vergiler kapsamında; gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden, 1998 yılına ait matrahları üzerinden yüzde 5 ek vergi alındı. Gayrimenkul sahiplerine 1999 yılı emlak vergisi matrahları üzerinden bir defaya mahsus olmak üzere getirilen ek emlak vergisi de Aralık 1999 ve Mart 2000 olmak üzere iki eşit taksitte ödendi. Taşıt sahiplerinden de 1999 yılı tutarı kadar olmak üzere bir Motorlu Taşıtlar Vergisi daha tahsil edildi.

 ÖİV kalıcı oldu

Deprem dolayısıyla getirilen vergiler arasında ÖİV de bulunuyordu. Her nevi cep telefonu işletmecileri tarafından verilen tesis, devir, nakil ve haberleşme hizmetleri üzerinden tahsil edilmek üzere getirilen söz konusu vergi fiilen 2000 yılında tahsil edilmeye başladı. Başlangıçta ÖİV oranı, 31.12.2003 tarihine kadar uygulanmak üzere yüzde 25 olarak belirlendi. 2004 yılında kapsamı genişletilerek kalıcı hale getirilen ÖİV, yakın zamana kadar yüzde 7,5 oranında alınıyordu. ÖİV’in oranı, Covid 19 pandemisi döneminde tekrar yükseltildi. 30 Ocak 2021 tarih 31380 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile ÖİV’in oranı yüzde 7,5’ten yüzde 10’a çıkarıldı. Az sayıdaki operatör ve internet servis sağlayıcısı aracılığı ile fazla bir maliyete katlanmadan kolay toplanabilir ve verimli bir vergi olan ÖİV, bu yüzden kamu mali yönetimince hızlı gelir sağlayan bir araç olarak tercih ediliyor.

23 yıllık tahsilat tutarı

Marmara depremi sonrası getirilen vergilerden olup sonra kalıcı hale geldiği için artık “deprem vergisi” diye adlandırılan ÖİV’de yıllık tahsilat, uygulamanın ilk yılı olan 2000’de 415,9 milyon lira olan tahsilat tutarı 2003’te 1 milyar lirayı, 2005’te 3 milyarı, 2007’de 4 milyarı, 2021’de 6 milyar lirayı aştı, 2022 yılında ise 9,3 milyar lira oldu. Böylece 2000 yılı başından 2022 sonuna kadar olan 23 yıllık dönemde gerçekleştirilen toplam ÖİV tahsilatı 87 milyar 998,6 milyon liraya ulaştı. Kamuoyunda sık sık “nereye harcandığı” ile gündeme gelen ÖİV’de ilk beş yılda toplam vergi gelirinin yüzde 1-2’si düzeyinde seyreden tahsilatın payı, 2005- 2010 döneminde yıllara göre yüzde 2-2,8 arasında değişirken, izleyen dönemde yeniden yüzde 2’nin altına indi. 2017 ve sonrasında yüzde 1’in altına inen toplam vergi tahsilatında ÖİV’in payı, 2022 yılı itibariyle yüzde 0,4’e kadar geriledi. 23 yıllık uygulamada gerçekleşen toplam ÖİV tahsilatı ise bu dönemdeki toplam vergi gelirinin yüzde 0,9’unu oluşturdu. 2023 yılının tümünde ise toplam vergi geliri 3 trilyon 673,7 milyar lira olarak hedeflenirken, ÖİV tahsilatı 20,2 milyar lira ile bunun yüzde 0,5’i düzeyinde öngörülüyor.