'Deprem Vergisi’nde 24 yıllık tahsilat 104,6 milyar TL

Bir yılını dolduran Kahramanmaraş-Hatay depremlerinin mağdurlarına vadedilen konutların teslimindeki gecikme tartışılırken, 1999 yılında yaşanan büyük Marmara depreminin maliyetlerini karşılamak için dönemin hükümetince salınan ve sonrasında kalıcı hale geldiği için “deprem vergisi” olarak anılan özel iletişim vergisi (ÖİV) de uygulamada 24 yılı doldurdu.

Deprem vergisinde, tahsilatının başladığı 2000 yılından 2023 sonuna kadar olan 24 yıllık dönemdeki toplam cari gelir 104,6 milyar liraya ulaşırken, o tarihten bu yılın ocak ayı sonuna kadar olan dönemde gerçekleşen kümülatif enflasyonla güncellendiğinde bunun reel değerinin ise 731,5 milyar liraya denk geldiği belirlendi.

Yıldan yıla katlanarak büyüdü

“Deprem vergisi” olarak bilinen ve kamuoyunda sık sık “nereye harcandığı” ile gündeme gelen ÖİV’de yıllık tahsilat tutarı, uygulamanın ilk yılı olan 2000’de 415,9 milyon lira olmuştu. Söz konusu tutar 2003’te 1 milyar lirayı, 2005’te 3 milyarı, 2007’de 4 milyarı, 2021’de 6 milyar lirayı, 2022 yılında 9 milyarı aştı ve 2023 yılında 16,7 milyar lira oldu. Böylece 2000 yılı başından 2023 sonuna kadar olan 24 yıllık dönemde gerçekleştirilen toplam ÖİV tahsilatı 104 milyar 649,4 milyon liraya ulaştı. Söz konusu 24 yıllık dönemde tahsil edilen toplam vergi geliri ise 14 trilyon 34 milyar 110,8 milyar lira olarak gerçekleşti.

Ancak 24 yıllık dönemde, her yıl toplanan vergi tutarı, o yıldan bu yana gerçekleşen kümülatif enflasyonla indirgendiğinde reel anlamda çok daha büyük bir değerleri ifade ediyor. Örneğin 2000 yılında toplanan 415,9 milyon liralık deprem vergisinin tutarı, o tarihten Ocak 2024 sonuna kadar yaşanan yüzde 4.520,5’lik tüketici fiyat artışı (TÜFE) ile güncellendiğinde 19,2 milyar liralık bir büyüklüğe karşılık geliyor.

Anılan dönemde yıllık tahsilatlar ilgili yıldan bu yaşana gerçekleşen birikimli enflasyonla güncellendiğinde ana para olarak 24 yıllık toplam tahsilatın bugünkü reel değeri 731,5 milyar lira ediyor. Toplanan deprem vergilerinin ayrı bir fonda tutulup çeşitli finansal araçlarla nemalandırılması olasılığında ise getirisi ile birlikte toplam birikimin bunun çok daha üzerinde bir büyüklüğe ulaşmış olacağı görülüyor.

Hangi vergiler getirilmişti?

17 Ağustos 1999 tarihinde Marmara bölgesinde meydana gelen 7,4 şiddetindeki depremde resmi raporlara göre 17 bin 840 kişi ölmüş, 285 bin 211 ev ve 42 bin 902 iş yeri yıkılmış ya da zarar görmüştü. GSYH, istihdam, vergi gelirleri başta ülke ekonomisine en büyük katkıyı yapan bir bölgede yaşanan deprem hem bu yönüyle hem de ortaya çıkan maliyetlerle ulusal ekonomiye büyük darbe vurmuştu. Depremin yol açtığı ekonomik kayıplar, TUSİAD’a göre 17 milyar, DPT’ye göre 15-19 milyar, Dünya Bankası’na göre ise 12-17 milyar dolar olmuştu.

Bülent Ecevit’in başında olduğu dönemin hükümetince, depremin yol açtığı ekonomik kayıpları gidermek amacıyla, ÖİV’in yanı sıra çeşitli ek vergiler de getirilmişti. 26 Kasım 1999 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 4481 sayılı Kanun’la deprem için getirilen ek vergiler kapsamında; gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden, 1998 yılına ait matrahları üzerinden yüzde 5 ek vergi alındı. Gayrimenkul sahiplerine 1999 yılı emlak vergisi matrahları üzerinden bir defaya özgü getirilen ek emlak vergisi de Aralık 1999 ve Mart 2000 olmak üzere iki eşit taksitte ödendi. Taşıt sahiplerinden de 1999 yılı tutarı kadar olmak üzere bir Motorlu Taşıtlar Vergisi daha tahsil edildi.

ÖİV neden kalıcı oldu?

Deprem dolayısıyla getirilen vergilerden ÖİV kalıcı hale geldi. Her çeşit cep telefonu işletmecilerince verilen tesis, devir, nakil ve haberleşme hizmetleri üzerinden tahsil edilmek üzere getirilen söz konusu vergi fiilen 2000 yılında tahsil edilmeye başladı. Başlangıçta ÖİV oranı, 31.12.2003 tarihine kadar uygulanmak üzere yüzde 25 olarak belirlendi. 2004 yılında kapsamı genişletilerek kalıcı hale getirilen ÖİV, yakın zamana kadar yüzde 7,5 oranında alınıyordu. ÖİV’in oranı, Covid 19 pandemisi döneminde tekrar yükseltildi. 30 Ocak 2021 tarih 31380 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile ÖİV’in oranı yüzde 7,5’ten yüzde 10’a çıkarıldı. Geniş bir kitle oluşturan mükelleflerden, az sayıdaki operatör ve internet servis sağlayıcısı aracılığıyla, fazla bir maliyete katlanmadan kolayca toplanabilir ve verimli bir vergi olan ÖİV, bu yüzden kamu mali yönetimince hızlı gelir sağlayıcı bir araç olarak tercih ediliyor.

Deprem konutlarında gecikme

Bu arada Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından 6 Şubat depremlerinden etkilenen 11 ilde inşa edilen deprem konutlarının teslimine başlandı. Hatay’da, 6 bin 572’si il ve ilçe merkezlerimizde, 703’ü de kırsalda olmak üzere 7 bin 275’i geçen hafta törenle hak sahiplerine teslim edildi. Bakanlık tarafından depremden etkilenen illerde inşa edilen 46 bin konut, şubat ayı içinde kurayla hak sahiplerine teslim edilecek. Teslim edilen konut sayısı mart ayında 75 bine ulaşacak. Bu yılın sonuna kadar da 200 bin konutun teslim edileceği vaat ediliyor. Depremin ardından, yıkım yaşanan illerde 319 binini bir yıl içerisinde teslim etmek kaydıyla toplam 650 bin konutun yapılacağı açıklanmıştı. Teslimatlar, depremin üzerinden geçen süre bir yılı aşmasına rağmen yeni başlarken, vadedilen sayıya göre de çok düşük kaldı