Dış ticaret fiyat dengesinde iyileşme  

Dış ticarette özellikle pandemi döneminde tamamen aleyhe dönen ihracat-ithalat fiyat dengesin­de 2023’te kaydedilen küçük çapta iyileşme 2024’te de de­vam etti. İhraç edilen malların birim değer (fiyat) endeksinin, ithal edilen mallarınkine ora­nı olan ve dış ticaret faaliyetleri ile ülkeye net sermaye giriş-çı­kışını gösteren “dış ticaret had­di”nde son iki yılda küçük çapta da olsa iyileşme yaşandı.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), aralık ayı dış ticaret endekslerini açıkladı. Buna gö­re ihracat birim değer endek­si önceki yılın aynı ayına göre yüzde 1 artarken, buna rağmen ihracat miktarında da yüzde 1,1 oranında artış kaydedildi. İtha­lat birim değer endeksi ise ara­lık aylarına göre yüzde 0,7 art­tığı halde ithalat miktar endek­sinde yüzde 10,2 oranında artış yaşandı.

2015 yılı ortalaması 100 olarak kabul edilen seriye göre Aralık 2023 sonu itibarıyla 109,9’a çıkmış olan ihracat fiyat endeksi 2024 sonunda 111’e, it­halat fiyat endeksi de 129,7’den 130,5’e yükseldi. İhracat fiyat endeksinin ithalat fiyat endek­sine bölünmesi ile bulunan dış ticaret haddi bir yıl önceki dü­zeyine göre 0,2 puan artarak 85 düzeyinde oluştu.

Son iki yılda yavaş da olsa yükseliş var

Dış ticaret haddinin değe­rine bakılarak, ülkenin dış ti­caretten olumsuz ya da olum­lu yönde etkilendiği anlaşılı­yor. Dış ticaret haddinin yüzde 100’ün altında olması, dış tica­ret yoluyla yurt içine girenden daha fazla sermayenin yurt dı­şına çıktığı; 100’den büyük ol­ması ise biriken iç sermayenin artıyor olduğu anlamına ge­liyor. Haddin büyümesi lehte, küçülmesi aleyhte gelişmeye işaret ediyor.

2015 =100 bazlı fiyat endeks­lerine göre Aralık 2015’te 103,2 ile ülke lehinde bulunan dış ti­caret haddi, Aralık 2017’de 97,1’e inerek aleyhe dönmüş­tü. Özellikle pandemi yılı olan 2021’de ise sert düşüş kaydede­rek yılın sonunda 82,8’e gerile­yen had, Aralık 2022 sonunda ise 82,4’e kadar inerek yıl son­ları itibarıyla son on yılın en dü­şük düzeyine gerilemişti. Buna göre 2023 sonunda 84,8’e, 2024 sonunda 85’e yükselen had, hala aleyhte bir düzeyi ifade etmekle birlikte son iki yılda 2,6 puanlık artışla lehte seyir izledi.

En fazla miktar artışı imalat ürünlerinde

İmalat sanayi ürünleri yıllık bazda hem ihracat hem ithalatta ucuzlarken; ihracatta miktar artış kaydedilen tek ürün grubu oldu, ithalatta ise miktar artışında rekor kırıldı.

İhracat birim değer endeksi kapsamında sektör ve alt sektörlere bakıldığında Aralık 2024’te geçen yılın aynı ayına göre en fazla artışın yüzde 8,3’le gıda, içecek ve tütünde olduğu görüldü. İhracat fiyatları hammaddelerde de yüzde 7,6 artarken, yakıtlarda yüzde 5,9 ve imalat sanayiinde (gıda, içecek, tütün hariç) yüzde 0,3 düştü. Önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktarı ise gıda, içecek ve tütünde yüzde 7, ham maddelerde (yakıt hariç) yüzde 7,3, yakıtlarda yüzde 8,0 azalırken, sadece imalat sanayiinde yüzde 4,8’le artış kaydetti.

İthalat fiyat endeksi kapsamında aralıkta geçen yılın aynı ayına göre en yüksek artış yüzde 5’le gıda, içecek ve tütün grubunda yaşandı. İthalat fiyatları hammaddelerde de yüzde 2,6 artarken, yakıtlarda yüzde 4,3 ve gıda hariç imalat sanayiinde yüzde 3,6 düşüş kaydetti. Aralık ayları itibarıyla toplam ithalat miktarındaki artışın yüzde 10’u aşmasında, ucuzlayan imalat sanayii ürünlerindeki yüzde 18’lik miktar artışı etkili oldu. İthalat miktarı hammaddelerde yüzde 8,3 ve yakıtlarda yüzde 6,9 artarken ve gıda, içecek ve tütünde yüzde 5,5 azaldı.

Dış ticaret haddi neyi gösteriyor?

 İhracat ve ithalat fiyat endeksleri ile ilişkili olan “dış ticaret haddi” kavramı, ülke dış ticaretinin dengesine ilişkin temel göstergeyi oluşturuyor. En basit tanımı ile ihraç edilen malların birim değer (fiyat) endeksinin, ithal edilen mallarınkine olan oranı anlamına gelen dış ticaret haddi, bir ülkenin sattığı ve satın aldığı malların fiyatları üzerindeki değişmelere dayanarak belli başlı fikirlere ulaşılmasını sağlıyor.

100’ün altında olması, dış ticaret yoluyla yurt içine girenden daha fazla sermayenin yurt dışına çıktığı; 100’den büyük olması ise biriken iç sermayenin artıyor olduğu anlamına gelen dış ticaret haddinin değerine bakılarak, ülkenin dış ticaretten olumsuz ya da olumlu yönde etkilendiği anlaşılıyor. Yükselmesi ülke lehine, düşmesi aleyhine bir gelişmeye işaret eden dış ticaret haddi, ülkede enflasyon dahil tüm makro ekonomik göstergeleri ciddi anlamda etkiliyor.

Aylık ihracat artışı ithalattakini solladı

Takvim etkisinden arındırılmış değerler yıllık bazda Türkiye’nin ihracat miktarında düşüş-ithalatında artış şeklindeki tabloya karşılık, mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış değerlerde önceki aya göre ihracat artışının ithalattan yüksek olduğunu ortaya koydu.

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ihracat miktar endeksi Kasım 2024’teki 151,4 düzeyinden aralık ayında yüzde 3,1 artarak 156,2’ye çıktı. Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ise Aralık 2023’te 170,3 olan ihracat miktar endeksi; yüzde 2,8 düşerek Aralık 2024’te 165,5 oldu. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre kasım ayında 126,3 olan ithalat miktar endeksi aralık ayında yüzde 1,6 artışla 128,4’e çıktı. Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre önceki yılın aralık 128,3 olan ithalat miktar endeksi ise geçen yılın aynı ayında yüzde 6,9’luk yıllık artışla 132,7 düzeyinde gerçekleşti.