Ekonomi ve finans ezberlerini bozmak isteyenler için

Öncelikle uyaralım. Bu yazı neoklasik ikti­sat ve finans öğretileri ile devam etmek isteyenler için değildir. Geçen yüzyıl ezber öğretilerinin bu yüzyıl­da doğru diye diktesine rağmen çözüm ola­madığı neoklasik iktisat, ortodoks para poli­tikası ve neoliberalizm ile ana akım diye öz­deşleştirilir.

“İktisat iktisat içindir” diyen ortodoks, “ik­tisat insan içindir” diyen heterodoks iktisat­tır (Tüleykan & Bayramoğlu, 2022). İktisat bir bilim mi yoksa sosyal (Frey, 1999) veya ahlaki (etik) bir bilim midir (Schabas, 2009) tartışmaları hep yapılır (Hudson, 2017). Bu nedenle matematik, istatistik ve ekonometri ile bilim iddiasını güçlendirmeye çalışır an­cak aynı nedenle insanlar birer veriye, sayıya dönmektedir (Erkan, 2016).

Kaybolan yıllarımı verseler

Söderbaum (2009) “Nobel Ekonomi Ödü­lü” ismine itiraz ederken, neoklasik iktisat için bir bilim olmaktan çok neoliberal bir ide­oloji demiştir. Ailenin de karşı çıktığı “Nobel Ekonomi Ödülü” yoktur (Thompson, 2001), Nobel anısına Riksbank’ın ekonomi alanında verdiği “Bank of Sweden Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel” vardır.

Bankalar mevduat toplayıp kredi vermez. Krediler verildikçe mevduatlar (yani (içsel) paranın yaratımı) oluşur (Bank of England, McLeay, Radia & Thomas, 2014). “Enflasyon her zaman, her yerde parasal bir olgudur” di­yen Milton Friedman, FT demecinde “şim­di olsa merkez bankalarının paranın arzını kontrol edebileceğinde eskisi kadar ısrarcı olmazdım” demiştir (Keegan, 2003). Özet­le, para arzının artması her zaman enflasyo­nist değildir. Benzer şekilde kamu harcama­larının artması da enflasyonist değildir, hat­ta dezenflasyonist dahi olabilir (IMF, White, 1951; Klein & Linnemann, 2023; Jørgensen & Ravn, 2022). Maliye politikası para politika­sına eşlik etmese de olur demek yani.

Döviz mevduatı değil doğru kullanımı “Dö­viz Tevdiat Hesabıdır” (BDDK, TDHP) aynen lokal yerine yurtiçi yerleşik gibi. “Swap hariç net rezerv” kullanımı da doğru değildir. TPK­KK, Merkez Bankası Kanununa göre bitiril­mesi gereken KKM değil DTH’dır.

Faiz sebep enflasyon sonuç bilimseldir

“Modern Para Teorisi” ulusal parası ile borçlanan ve ödeme gücü olan hazinelerin iflas etmeyeceğini söyler (Kelton, 2020). Bu meyanda CDS primleri ve kredi notları tam anlam ifade etmez.

Merkez bankalarının rezerv yeterliliği göstergelerinden olan Guidotti-Greenspan Kuralında, bizzat Greenspan (1999) “döviz rezervleri, takip eden yıldaki döviz borçları­nın (devredilmeyeceği varsayılarak) planla­nan amortismanlarını aşmalıdır” demiş. Yani borçlar roll ederse sorun yoktur, faiz maliye­ti vardır.

Merkez bankası swaplarına da böyle bakıl­malıdır. Nitekim IMF (2013) IRFCL (OIR) tanımına göre vadesine üç ay kala olan swap­lar döviz likiditede düşülür, rezervlerden dü­şülmez. Swaplar rezerv biriktirme aracıdır (Nugée, Bank of England, Centre for Central Banking Studies).

NeoFisher, MMT, PostKeynesyen Teori, Keynesyen Karşıtlık, Gibson Paradoksu gi­bi teori ve okullar politika faizinin enflasyon yaratabileceğini söyler (Uribe, 2022; Benati & Benigno, 2023).

Ben Bernanke, Gertler & Watson (2004): “arz ve enerji şoklarında (70’ler) kısa vadeli politika faizi enflasyona fayda etmez, boşu­na dokunmayın”. Makaleye göre enflasyon ve ekonomide daralma para politikasında faizle tepki yani faiz artışındandır.

80 model amfi tipi iktisat

Phillips Eğrisi’nin geçerliliği dünyada so­ru işaretidir (Do, 2021; Ma, 2014). Türkiye’de 1990 sonrasında genelde geçersizdir (Önder, 2011). Eugene Fama insanı rasyonel varsa­yan “Etkin Piyasalar Hipotezi (1970)” için sonradan FT demecinde insanın irrasyonel olduğunu, hipotezinin tersini kabul etmiştir. Haliyle piyasalar ve ekonomi de irrasyonel­dir. Bu yüzden davranışsal finans, nöro ikti­sat vardır. Avusturya Okulu, neoliberal Mi­ses’ın “Epistemological Problems of Econo­mics” kitabı (1933) vardır. Heterodoks iktisat “American Economic Association” Jel kod­larında yer alır, Web of Science ve Scopus’ta daha fazla çalışılmıştır. Deneysel iktisat var­dır ve heterodokstur (Akın & Urhan, 2009).

Makro ihtiyati tedbirler bilimseldir (Akın­cı & Olmstead-Rumsey, 2015).

Merkez bankaları zarar edebilir, bütçeden karşılanmaz, bilançoda taşınır (Cecchetti & Hilscher, 2024; IMF 1993, 2005).