Enflasyon sonuç, faiz sebep

Neo)klasik, ortodoks ana akım faiz artı­şı ile iktisat bilimine dönüleceğini, ir­rasyonel faiz indirimlerinin enflasyonun ne­deni olduğunu, söylemişti. Faiz teorilerine bakıldığında, iktisat biliminde ilişkinin tek yönlü ve faizin tek alternatif olmadığını ge­çen hafta bilime dönerek özetlemiştik.

Klasik Faiz Teorisi dışında, Fisher’in Ne­o-Klasik Teorisi, Keynes’in Likidite Terci­hi Teorisi, IS-LM Modeli (Hicks-Hansen), Friedman’ın Monetarist Görüşü, Neo-Key­nesyen (Taylor Kuralı) Görüş de vardır. Bun­lar faiz artışı ile enflasyon ilişkisine tek yön­lü doğrusal bakar. Ancak iktisat biliminde farklı görüş ve teoriler de var.

Modern Para Teorisi, Post-Keynesyen Görüş, Yapısal Enf­lasyon Teorileri, Neo-Fisherian Yaklaşım, Finansal Dominans Teorisi, Kur Geçişken­liği Teorisi, Beklentilerle Yönetim Teorisi, Gibson Paradoksu, Minsky Hipotezi, Finan­sal Represyon, Atalet (Tüketici Beklentileri) Teorisi, Büyüme ve İstihdam Modeli, Wick­sell Süreci, Keynesyen Karşıtlık, Açık Eko­nomi Yaklaşımı gibi. Bunlar içinde faizden enflasyona doğru bir ilişki olduğu kabulleri bulunur.

Özeti: ikinci paragraf salt ve tek doğru ka­bul edilip, üçüncü paragraf bilimde yok sa­yıldığında, aslında bu dogmatik kabulü ya­pan bilim dışında kalmaktadır. Tabii enflas­yon çeşitleri de önemli. Her yaklaşım veya teori enflasyonda aynı etkiyi, katkıyı ve so­nucu sunamayabilir.

Enflasyonu Volcker adımı düşürmedi

1971 sonrası Volcker Adımına giden sü­reçte (ki 2020 sonrasına çok benzer) Ber­nanke (vd., 2004) “arz ve enerji ve arz şokla­rında (Keynesyen Karşıtlık) kısa vadeli po­litika faizine dokunmayın, enflasyonda bir etkisi ve katkısı yoktur” yazmışlardır. 1981 sonrası ABD’de enflasyonun düşme nedeni olarak Meksika ve Kanada petrol kuyuları­nın devreye girmesi gösterilir.

Nitekim pan­demi sonrası ABD’de enflasyonun esas çıkış ve düşüş nedenleri faizden bağımsızdır. Yu­murta, uçak bileti, 2. el oto fiyatları arz artı­şı ile düşerken, stratejik petrol rezervlerinin tarihi en düşük seviyeye kadar satılması ile arz yanlı iktisat (Reagan ve Thatcher) olarak maliye politikası devreye girdiği için enflas­yon sönmüştür. Açık Ekonomi Yaklaşımında dış ticaret ve sermaye hareketleri faizin et­kisini değiştirebilir.

Türkiye Ekonomi Mo­delinde petrol varil fiyatı nedeni ile dış tica­ret açıklarını ve makro ihtiyati tedbirleri bu pencereden okumak gerekir, yoksa ana akım ortodoks anlayışa göre doğal olarak zaten de­ney denecektir. Arjantin’de bütçede diğer gi­der kalemlerine göre faiz giderlerinin daha az oranda artması ile enflasyon düşmüştür. Bütçede faiz giderlerini es geçen ana akım neoklasik görüş, enflasyonun düşeceğini gördükleri için faiz indirdiler demektedir.

Bilim dersem çık, literatür dersem çıkma

“How Raising Interest Rates Can Cause Inflation and Currency Depreciation” İzlan­da Merkez Bankasından Jón Helgi Egilsson (2019) SSCI ve Scopus makalesi.

Akademisyen Tim DiMuzio “Do Interest Rate Hikes Worsen Inflation?” ve ekonomist Dr. Blair Fix makaleleri: “Interest Rates and Inflation: Knives Out” ve “Do High Interest Rates Reduce Inflation? A Test of Monetary Faith”. İbrahim Halil Sugözü ve Sema Yaşar (2020) makalesi “Enflasyon ve Faiz İlişki­si: OECD Ülkeleri Üzerine Panel Regresyon ve Nedensellik Analizleri” enflasyon ve fa­iz arasında Türkiye dâhil OECD ülkelerinde çift yönlü nedensellik bulmuş. “Dynamics of interest and inflation rates” (Anari ve Kolari, Journal of Empirical Finance, SSCI, Scopus, 2016) Wicksell Süreci ile faizden enflasyona doğru bir nedensellik bulmuş.

“How does in­terest rate policy affect inflation? A simple general equilibrium model with the interest rate as the policy instrument” (Watt, Review of Economic Design, 2009) faiz artışlarının her zaman enflasyonu düşürmede etkili ol­mayabileceğini, ekonomik ajanların etkisini söylemektedir. Merkez bankalarının son yıl­larda HANK (heterogeneous agent new key­nesian) modelini dikkate alması bu yüzden­dir. “Relationship and causality between in­terest rate and inflation rate case of Jordan” Mahmoud A. Jaradat ve Saleh A. AI-Hhos­ban (2014) yine çift yönlü ilişki bulmuş.

Enes Olgun (2022) “Türkiye’de faiz oranı ve enflasyon arasındaki nedensellik ilişki­sinde Fisher veya Neo-Fisher Etkisi’nin var­lığı” yine çift yönlü ilişki bulmuş.