Engelli emekliliğinde yeni dönem: Vergi indirimi sona erdi, çalışma gücü kaybı esaslı sisteme geçildi

Türkiye’de engelli bireylerin emeklilik süreçlerinde uzun yıllardır uygulanan “vergi indi­rimiyle engelli emekliliği” dö­nemi 14 Ocak 2025 itibarıyla ta­mamen sona erdi. 15 Ocak 2025 tarihli 7538 sayılı Kanun ile bir­likte sistem köklü biçimde de­ğişti ve engellilik statüsü yerine artık “çalışma gücü kaybı oranı” esas alınarak emeklilik mümkün hale geldi.

Bu dönüşüm yalnızca teknik bir mevzuat değişikliği değil; ay­nı zamanda engelli bireylerin ça­lışma hayatına, sosyal güvenliğe erişimine, rapor süreçlerine ve aylık bağlama kriterlerine doğru­dan etki eden geniş kapsamlı bir reform niteliği taşıyor.

Aşağıda önce nelerin değişti­ğini, ardından da yeni dönem­de kimlerin çalışma gücü kaybı oranı alabileceğini sistematik bi­çimde ele alıyoruz.

1.Engelli emekliliğinde neler değişti?

(7538 Sayılı Kanun ve SGK Ge­nelgesi Kapsamında)

Aşağıdaki liste, vatan­daşların en çok merak etti­ği değişiklikleri özet ve an­laşılır şekilde sunmaktadır: 1. Vergi indirimiyle engelli emekliliği tamamen sona erdi

-193 Sayılı Gelir Vergisi Ka­nunu’na dayalı “engelli vergi in­dirimi belgesi” artık emeklilikte kullanılmayacak.

-Bu tarihten sonra vergi indi­rimi alsanız dahi emeklilik hakkı sağlamıyor.

2.15 Ocak 2025 öncesin­de başvuru yapanlar es­ki sistemden yararlanacak

-Bu tarihe kadar vergi indirimi belgesiyle başvuru yapmış olan 4/a sigortalıları için eski hüküm­ler geçerli.

-Yani bu kişiler hak kaybına uğramayacak. 3. Yeni sistemde engelli emek­liliği yok: Çalışma gücü kaybı oranı var

-Artık emeklilik için %40–59 arası çalışma gücü kaybı aranı­yor.

Değerlendirme Erişkinler İçin Engellilik Yönetmeliği kriterleri­ne göre yapılıyor.

4.Prim ve sigortalılık sü­resi yeniden düzenlendi İlk kez 2008’den önce sigortalı olan ve artık “çalışma gücü kay­bı” ile emekli olacak kişiler için:

-%50–59 kayıp: 16 yıl sigorta­lılık + 3700 gün

-%40–49 kayıp: 18 yıl sigorta­lılık + 4100 gün

Böylece vergi indirimine daya­lı “3600–3700–4000 gün” yapısı terk edildi.

5.Aylık bağlama oranın­da alt sınır koruması getirildi Eskiden bazı engelli emeklilerin aylık bağlama oranı çok düşük çı­kıyordu.

Yeni düzenlemeyle:

-5400 gün üzerinden bağla­nan aylıklar için ABO en az %30,

-2000–2008 dönemi için he­saplanan kısmi aylıkta ABO en az %60 olacak.

Bu, özellikle düşük gelir grup­ları için önemli bir koruma.

6.Kontrol muayenesi usulle­ri yeniden tanımlandı

-SGK artık tüm kontrol çağrı­larını Tebligat Kanunu hükümle­rine göre yapacak.

-Rapor değerlendirmele­ri yalnızca yetkili hastanelerden alınmış belgelerle yapılacak.

-Engel oranı %40 altına dü­şerse aylık kesilebilecek.

7.Engelli raporları­nın formatı standart hale getirildi

-Eski tip raporlar ka­bul edilmeyecek.

-Tüm değerlendir­meler Erişkinler İçin Engellilik Yönetmeliği çerçevesinde yapılacak.

8.Eski genelgelerin büyük bölümü yürür­lükten kalktı

-2018–2019–2020 genelgele­ri ile 2020 tarihli özel yazı artık geçersiz.

-SGK tüm uygulamayı tek ça­tı altında topladı.

-Artık engelli emekliliği yok: “Çalışma gücü kaybı” sistemi var

Yeni sistemin özü şu:

Kişinin hastalığı değil, hastalı­ğın onun çalışma gücünü ne ka­dar azalttığı ölçülüyor.

Bu nedenle her hastalık otoma­tik olarak “emeklilik nedeni” de­ğildir; ancak EK-1 Hastalık Liste­sinde yer alan ciddi rahatsızlık­lar genellikle %40 ve üzeri rapor alma potansiyeline sahiptir.

Aşağıda bu hastalık grupları­nı, herkesin anlayacağı dille sa­deleştirilmiş şekilde sıralıyoruz.

III. Çalışma gücü kaybı (%40 ve üzeri) alabilen hastalık grupları

Kimler yeni engelli emeklili­ğinden yararlanabilir!

1.Epilepsi (Sara)

-Ayda 3’ten fazla nöbet

-Bilinç kaybı olan ağır ataklar

2.İnme – felç – beyin damar hastalıkları

-Vücudun bir kısmında kalıcı güç kaybı

-Yürüyememe, konuşma bo­zukluğu

3.Parkinson ve benzeri ha­reket bozuklukları

-Titreme, yavaşlık, kas sert­liği

-Denge ve yürüme bozukluğu

4.Serebral palsi ve doğuştan nörolojik hastalıklar

-Zeka geriliği, iletişim bozuk­luğu

-İleri motor kayıp

5.Omurilik yaralanmaları ve kas hastalıkları

-ALS, kas erimeleri

-Kısmi felçler

-Sürekli sonda–TAK ihtiyacı

6.Multipl Skleroz (MS)

-EDSS 5,5 ve üzeri

-Yürüme, görme veya bilişsel kayıplar

7.Demans

-Gündelik hayatı sürdüreme­me düzeyinde unutkanlık

8.Ağır psikiyatrik hastalık­lar

-Tedaviye rağmen işlevselli­ği bozan:

-Şizofreni

-Şizoaffektif bozukluk

-Bipolar bozukluk (ileri)

-Kronik psikotik bozukluklar

-Otizm spektrumu

9.İleri derecede görme ka­yıpları

-Her iki gözde 0.1 ve altı gör­me

-Görme alanı 10° altı

10.İşitme + denge kaybı

-Cihazla düzelmeyen iki ta­raflı ileri kayıp

-Kanül gerektiren larenks problemleri

11.Kanserler

Neredeyse tüm metastatik ve tedaviye dirençli kanser türleri %80–100 düzeyinde oran çıkar­tabilir.

12.Ağır kan hastalıkları

-Talasemi majör

-Orak hücre hastalığı

-Aplastik anemiler

-Myelodisplastik sendrom

-Myelofibrozis

13.Uzuv kayıpları

-Kol, bacak amputasyonları

-Çoklu parmak kayıpları

-Yürüme veya el kullanımını engelleyen durumlar

14.Romatizmal hastalıklar

-Skleroderma, lupus, vaskülit

-İleri eklem deformasyonları

-Ankilozan spondilit (belin %50 ve üzeri eğik–sabit olması)

15.Karaciğer ve bağırsak hastalıkları

-İleri siroz

-Karaciğer nakli

-Fistüllü/stenozlu Crohn

-Kısa bağırsak sendromu

-Parenteral beslenme

ihtiyacı

16.Ağır cilt hastalıkları

-Büllöz hastalıklar

-Yaygın sedef hastalığı (art­ropatik)

-Kutanöz lenfomalar

-Genetik cilt hastalıkları

17.Kalp hastalıkları

-NYHA 3–4 kalp yetmezliği

-EF < %30

-Pulmoner hipertansiyon

-Dirençli ritim bozuklukları

-Kalp kapak hastalıklarının ağır formları

-Kalp nakli

18.Damar hastalıkları

-Büyük arter tıkanıklığı

-Yara ve doku kaybı ile giden iskemiler

-Tedaviye dirençli lenföde

19.Böbrek hastalıkları

-Diyaliz hastaları

-Böbrek nakli

-Kreatinin ≥4 mg/dl olan du­rumlar

-Nefrotik sendrom (uzun sü­reli)

20.Endokrin ve metabolik hastalıklar

-Tedaviye rağmen ağır hipo­kalsemi/hiperkalsemi

-Adrenal bozukluklar

-Üç sistemi etkileyen ileri di­yabet komplikasyonları

21.Solunum hastalıkları

lİleri KOAH, astım

-Akciğer nakli

-Kistik fibroz

-Sık pnömoni/hemoptizi atakları

22.AIDS (ileri evre)

-CD4 < 200

-Fırsatçı enfeksiyonlar

Sonuç: Artık ölçüm “hastalık” değil, “çalışma gücü kaybı”dır

Engelli emekliliği döneminin kapanmasıyla birlikte Türkiye, sosyal güvenlik tarihinde yeni bir çerçeveye geçti.

Bu çerçevede:

-Hastalığın adı değil, günlük hayata ve çalışma kapasitesine etkisi ölçülüyor.

-Raporlar standart hale geti­rildi.

-Prim – süre – oran ilişkisi ye­niden düzenlendi.

-Aylık bağlama formülleri iyi­leştirildi.

-Hak kayıplarını önlemek için geçiş hükümleri oluşturuldu.