Finans ve ekonomi ezberlerini bozmak isteyenler için

Tekrar uyaralım. Geçen haftanın devamı bu yazı neoklasik iktisat ve finans öğretileri ile devam etmek isteyenler için değildir.

İlk yazıda; faiz artışı enflasyonun nede­ni olabilir, krediler mevduat (ve para) yaratır, KKM TL üründür dolarizasyona dahil edil­mez, para arzı artışı her zaman enflasyon ya­ratmaz, maliye politikası para politikasına eş­lik etmese de olur, insan ve ekonomi irrasyo­neldir, swap hariç net rezerv diye bir tanım ve hesap yoktur, enflasyon ve işsizlik ilişki­si (Phillips Eğrisi) her zaman geçerli değildir, Nobel Ekonomi Ödülü yoktur, makro ihtiyati tedbirler ve heterodoks iktisat bilimseldir, de­miştik bilimsel kaynakçaları ile.

Politika faizi ile enflasyon arasında çift yön­lü ilişki dışında, aralarında hiç ilişki olmadı­ğı da (faiz artışının enflasyona hiç etki etme­diği) bilimsel çalışmalarda yer alır (Cochrane, 2023; Watt, 2009; New York Fed, Petrova & Gargiulo, 2023; Ike & Seraj, 2025; Keen, 2011; Wray, 2015; Lavoie, 2010).

Merkez bankacılığı örneği

Para politikası sıkı, politika faizi yüksek ve reel faiz varken, DOGE ile kamu harcamala­rı kesilip, gümrük tarifeleri ile gelirler artar­ken, ABD doları yılbaşından bu yana %10 de­ğer kaybetti.

Fed’in pariteden 17 milyar Euro döviz re­zervi varken, döviz mevduatı (borcu) 8 milyar, yabancıların ters repo miktarı 368 milyar do­lar. Fed’in 2021 yılında 20 hafta (5 ay) bilanço içinde eksi döviz rezervi olduğu pek bilinmez (Fed, H.4.1).

Çok yazdık, yönetim kurulunda eski hazi­ne bürokratları, sermayesinin aktifine ora­nı ile merkez bankalarının yönetim, finansal bağımsızlığı şartlarına uymaz. Bilançosunun %95’i hazine (garantili MBS) kâğıdı olunca araç ve politika bağımsızlığı da tartışmalıdır.

Tahvil portföyünün aktife oranı; Fed %63, ECB %71, BOE %68, BOJ %62. Hazinelerini (endirekt) fonlayan bu örnekler şaşırtmasın. Merkez bankalarının kuruluş nedeni, kamu ve savaş finansmanıdır (Bordo & Rockoff, 1996; Capie, 1999; Eichengreen, 2011).

The Matrix

Reel faiz (Taylor) şart değildir. Taylor Ku­ralı arz enflasyonu, sıfır altı enflasyon gibi ör­neklerde işlemez (Nuño, Renner & Scheide­gger, 2024; Dean & Schuh, 2022; Krugman & Eggertsson, 2008; Blanchard, 2010). “Real In­terest Rate by Country (World Bank)” verisine göre hâlihazırda 45 ülke negatif reel faiz böl­gesindedir. Pandemide 145 civarındaydı.

CDS primi düşük, kredi notu yüksek ülkeler daha fazla (doğrudan, porföy) yatırım çeke­meyebilir ki Türkiye özelinde aralarında iliş­ki görülmemiştir (Sezal, 2024; Koy & Karaca, 2018; Kahıloğulları, 2018; Daude & Fratzsc­her, 2008) veya OECD dışı ülkeler tersi duru­ma rağmen çekebilir (Cai, Gan & Kim, 2006).

CDS, not iyi olsa da ekonomi ve göstergeler kötü olabilir veya aralarında ilişki olmayabilir (Kunovak & Ravnik, 2017; Sabkha et al., 2019; Tan et al., 2024). Singapur, Japonya, Fransa, İspanya güncel örnekler.

Mavi hap, kırmızı hap

Normalde çekte vade olmaz, görüldüğünde ödenmesi gereken bir havale senedidir (TTK, 795, 796). Dünyada bloke ve vadeli çek 10 civa­rında ülkede görülür.

Kredi kartı harcamaları (ve tüketici kre­dileri) artışı her zaman enflasyon yaratmaz, tersi yani enflasyon nedeni ile kredi artışı da mümkündür (Galashin, MKanz & PerezTrug­lia, 2010; Korkmaz, 2019; Tunay, 2023; Kazak, 2023).

Asgari ücret artışı her zaman enflasyon ya­ratmaz (Jonsson & Palmqvist, 2003; MacDo­nald & Nilsson, 2016; Kansas City Fed, 2021; Demir, 2022).

Kamuda çok fazla memur ve personel gideri var, bu enflasyon yaratır? Kamuda personelin genel istihdama oranının %30 ile en yüksek ol­duğu ülkeler İskandinav ülkeleri. Türkiye %11 ile OECD ortalaması %18’in altında ve Alman­ya, Rusya, Finlandiya, Fransa, Kanada, İtalya gibi ülkelerden hem adet hem oranda daha dü­şüktür.

Norveç, Finlandiya, İsveç, Danimarka “Ka­mu Personeli/Gideri Yüksek Ama Enflasyon ve Bütçe Açığı Düşük Ülkelerdir”. Kamu har­camaları/GSYİH %50 üzerindedir, enflasyon­ları düşüktür. Almanya, Avusturya, Hollanda, İsviçre de benzerdir ama bütçe dengesine ya­kındırlar. NATO’nun savunma harcamalarını GSYİH’nın %5’ine çıkarma kararını da hatır­latalım.

Neoklasik Ortodoks ana akım dünyada ken­di akademisi ve okulları ile ezberlerini, öğreti­lerinin finansmanını velilere yaptırarak, yay­maktadır (Bocutoğlu, 2021; Erdem, 2010).