Hayaller IS-LM gerçekler BLS

Hicks–Hansen IS-LM Modeli, yatırım ve tasarruflar ile para arzı ve likidite ara­sındaki dengesizlik durumunu ifade eder an­cak artık “Phillips Eğrisi, Merkez Bankası ba­ğımsızlığı, enflasyon faizin sebebidir, para arzı artışı enflasyonun sebebidir” gibi güncel­liğini yitirmiş bir makro kalemdir. Fakat yazı­mızın konusu o değil. BLS yani Bureau of La­bor Statistics.

2020 pandemisi sonrası tedarik zincirle­rindeki sorunlar, Rusya-Ukrayna Savaşı ile enerji şokları dünyada önce arz, sonra ma­liyet enflasyonunu nirvanaya çıkardı. Bu­nu fırsat bilenler ile kar güdümlü enflasyon gündeme geldi. IMF’ten, Fed ve ECB’ye ra­porlarında kabul etmeyeni yok. Son olarak Bernanke ve Blanchard makalesi teyit etti (American Economic Journal: Macroecono­mics, Vol.17, July 2025). Aynı Bernanke’nin (vd., 2004) arz ve enerji şoklarında politika faizinin enflasyona bir faydası olmayacağını çok yazdık.

Trump “Too late Powell” diyor. Yılbaşından beri yüzde 11 değer kaybeden dolarla liyaka­tini sorguladığı Fed başkanına, dünya merkez bankaları politika faizlerinin yer aldığı notla “Jerome You are, as usual, Too Late” yazdı ve faizi düşürmesi için yine çağrı yaptı. Fed daha önce de enflasyona karşı “önce olmaz, sonra kalıcı olmaz, sonra geçici” demiş ve faiz artı­şında geç kaldı diye eleştirilmişti.

ABD’de enflasyonun enerji ve emtia fiyat­larının sönmesi ile stratejik petrol rezervle­rinin tarihi en düşük seviyeye kadar kullanıl­ması sayesinde düştüğünü yine burada yaz­mıştık, zaten BLS sayfasından da görülebilir. Yani 1980-81 Volcker Adımı gibi faiz artışı de­ğil arz artışı enflasyonu söndürdü. Trump ise gerek bütçe açığındaki rekor katkısı gerekse ekonomiyi canlandıramaması nedeni ile Fed başkanını değiştirmek istiyor.

BLS etkisi

Enflasyon sadece enerji sayesinde mi düş­tü? BLS burada devreye giriyor. 1997 sonra­sında BLS enflasyon hesaplama metodoloji­sinde birçok değişiklik yaptı. Geometrik or­talama, alternatif endeks, zincirleme endeksi, konut kirası hesabı değişikliği (ki hizmet enf­lasyonunda en önemlilerinden biri), 2023 Ocak itibarı ile tüketim ağırlıklarının 2 yıl ye­rine yıllık hesaplanması gibi.

1997 öncesi yöntem ile hesaplansa bugün ABD enflasyonu yüzde 10 civarında daha yu­karıda kalıyor. 1997 Ocağındaki 100 dolar bu­gün BLS enflasyon hesaplayıcısına göre 202 dolar. Aslında 222 dolar olmalı yani.

Eyaletler bazında değişse de bu şu demek: ABD’de sokaktaki vatandaşın hissettiği enf­lasyon ile kâğıt üzerinde yıllar içinde yüzde 10 fazla fark var. Gıda enflasyonunda 2022 genelinde resmi yüzde 10, ürün grubu bazın­da yüzde 30’ların üstüne çıkan ABD’de, yu­murta (enflasyonu) sorununu Türkiye’de ilk burada yazmıştık. Ki Trump sonrası ihracat­la çözen yine biz olduk.

“Yüzde 8 ve yüzde 80 enflasyonda, artış oranı ve hızı nedeni ile hissedilen aynıdır” dediğimizde ana akımda “işi bilmiyorlar” denmişti. Elmayı taneyle alan bir toplumda, McDonald’s satışları düştüğü için ulaşıla­bilir olsun diye 5 dolarlık menü çıkardı, ha­tırlatalım. Yani kimin ekonomiyi gerçekten bilip bilmediği, aynı ana akımın o dönemde iddia ettiği faiz artışının faydalarının 2 se­ne sonraki gerçek makro verilerinden, zaten herkes için berrak olmalı.

Düşmek ya da düşememek

BLS’in enflasyondaki etkisinden önce “du­al mandate” ile istihdam verileri için hatır­latma yapalım. Nisan 2024-25 arasında yıllık yaklaşık 600 bin kişi istihdamda (2009’dan bu yana en büyük sapma) daha fazla göründü ve BLS Ağustos 2024’de 818 bin kişiyi öngö­rüsünde düşürdü. Aylık sapma ABD seçimi­ne doğru artıp zirveyi görürken, işgücü ista­tistiklerinde genelde binde 1 revizyon olur­ken, Mart 2024’de binde 4 ile rekor kırılmış (William W. Beach, epicforAmerica.org; Han­dwerker, congress.gov).

BLS’in bütçedeki kesintiler ve personel ek­sikliği nedeni ile anket ve istatistik çalışma­larında ve enflasyon verisinde yeterince doğ­ruyu yansıtamadığı güncel tartışma konusu (Grossman, WSJ, 2025; Horsley, NPR, 2025).

Eğer BLS enflasyon (sabit sepet) ve istih­dam verileri gerçeği yansıt(a)mıyorsa, başta Fed, para ve maliye politikalarında doğru ka­rar verilmiş (Roth, 2024) veya Fed hedef faiz oranını ayarlamayarak piyasaları manipüle etmiş midir (Kesici – Cutsinger, gisreporton­line, 2024) veya BLS verileri ile istemese de kararlarında yanılmış ve piyasaları yanıltmış mıdır? Ya IS-LM?