Nereden başlasam nasıl anlatsam

Önce Milei mucizesi ile başlayalım. Ar­jantin uçuyor, kaçıyor küresel PR’ına geçen 1,5 yıl sonrasında bakarsak durum şöyle özetle. TÜFE endeksi koltuğa geçtik­ten sonra eksponansiyel artıyor. Haliyle ora­dan aylık ve yıllık enflasyon oranı eski sevi­yelerine dönünce başarı gibi duruyor. As­lında arz ve gıda enflasyonu ve bütçede faiz giderleri düştüğü için bu oluyor.

Ama M2 para arzı artarken, merkez ban­kası bilançosu büyürken. Yani neoklasik, or­todoks para politikasının iddiası, Friedman cümlesine dayanarak talep enflasyonu yara­tacağı inancı sürerken düşüyor. Peki, bu na­sıl oluyor? Neoliberal Milei merkez bankası­nı kaldıracağını söylemişti ama kuru ve fai­zi baskılayarak bunu gerçekleştiriyor. Yani makro ihtiyati tedbirler ile serbest piyasayı kontrol ederek.

Cari açığı 2025 ilk çeyrek itibarı ile -4,5 milyar dolar ve dış borcu da 278 milyar dolar ile 2023’teki kötü seviyesine döndü. GSYİH büyümesi 2025 ilk çeyrekte binde 8 ile azal­ma sürecini sürdürüyor. Bütçede pozitife döndü, giderleri kıstı diye A level paylaşım­lar coşku dolu başarısını anlatırken bütçe açığının GSYİH’ya oranı -%3,5. İşsizlik ora­nı 2025 ilk çeyrekte %7,9’a yükseldi, 1 milyo­nun üzerinde işsiz var. Yoksulluk oranını al­dığı seviyeye getirirken, ekonomi yavaşlayıp işsizlik artarken nasıl düşürüyor sorusu da ayrı bir konu. Üstelik maaş artış oranı düşer­ken ve enflasyonun altındayken.

Kısaca, Arjantin mucizesini, Milei hikâ­yesini övenler ya matematik bilmiyor veya ekonomiden anlamıyor. Bir hatırlatma daha. Neoliberal Milei’nin liberteryen görüşü al­tında, emeklilerin protestosu varken, kong­rede vekiller anlaşma şartlarını bilmezken, IMF’den yeni borç aldığını ve hala IMF’e en borçlu ülke olduğunu, en son kamu su ida­resini İsrail firmasına sattığını da hatırlata­lım. Ekonomiyi bilmeyiz ama ortada büyük bir PR başarısı olduğu kesin.

Deficit fiscal afuera

Neoklasik ana akımda yine bütçe açığı üzerinden yapısal reform çağrısı yapılarak kamuda tasarruf yapılmalı, israf kesilmeli dendi. Söylemlerde faiz giderlerine pek de­ğinmeseler de hangi kalemde bu tasarruf ol­malı kısmını bir türlü detayda görmek müm­kün olmuyor. Faize ayrıca döneceğiz ama kesinti istenen gider kalemleri hangileri öğ­renmek, duymak adına soralım.

2023-2024 yıllarında, merkezi bütçe gi­derlerinde, kara taşıtı alımlarının payı on­binde 3,4 seviyesinde. İl özel idarelerine yardımlar, arkeolojik kazı giderleri, KOBİ ve girişimcileri hibe destekleri mi mesela tasarruf edilmesi gereken kısımlar? Yoksa sosyal yardımlar, tarımsal destekler, sosyal güvenlik kurumlarına hazine yardımları ve bunlara cari transferler, personel giderleri ile sosyal güvenlik kurumlarına ödenen dev­let primleri mi?

Kamuda çok fazla personel olduğu inancı­nın yanlış olduğunu oransal ve rakamsal ola­rak daha önce dünyadan örneklerle yazmış­tık. Keza faiz giderinin de personel giderini geçtiğini biliyoruz. Verimlilik olsun tabii ki. Kompozisyon önemli elbette. Ama bütçede hangi kalemde tasarruf ne kadar olmalı, bir duymak ve görmek lazım artık.

Orta koridor

Trump diyor ki Powell faizi yüksek tutarak bütçeye ağır faiz yükü getiriyor. “Ama o baz para” dedikleri doların ülkesinde senatörler Fed’in rezerv bankacılığı üzerinden ödediği faizlerin %44 oranında carry trade ile yaban­cı bankalara gitmesinden, yıllık 100 milyar dolar üzerinde faiz zararı etmesinden muz­darip. Klişe sloganlar yerine böyle oranlarla, rakamlarla konuşuyorlar oralarda.

KKM maliyetinin 60 milyar dolar olduğu haberi vardı. Bütçede Haziran 2023-2025 arasında ortalama dolar kuruna göre ödenen faiz gideri 85 milyar dolar. BDDK verilerine göre bankaların 2023-2025 yıllarında faiz gelirleri 393 milyar dolar. Bir rakamın anla­mını ancak kıyaslayarak doğru yorumlamak mümkün olabilir. Yoksa Milei hikâyesine döner iş. Yok, illa Milei örnek gösterilecek­se Arjantin bütçesinde faiz gideri artışı diğer tüm kalemlerdeki artış oranının altındaydı.

Azerbaycan Ekonomik Reformlar Ana­liz ve İletişim Merkezi, CAREC Enstitü­sü ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Ör­gütü (OECD) işbirliğiyle, aybaşında çıkan “THE MIDDLE CORRIDOR: NAVIGA­TING CURRENT REALITIES AND EMB­RACING FUTURE PROSPECTS” İngilizce kitapta bölümümde, Orta Koridor için öde­me sistemleri ve ulusal paralarla dış ticare­ti yazdım.