Seçim öncesi hükümet İzmir için kesenin ağzını açtı
Yılın ilk iki ayında illere yapılan bütçe harcamalarında geçen yıla göre en yüksek artış yüzde 186,4’le depremzede illerden Gaziantep’te gerçekleşirken, AK Parti’nin Büyükşehir Belediye Başkanlığı’nı kazanmaya büyük önem verdiği İzmir yüzde 168,2 artışla onu izledi.
Türkiye mart ayında yeni bir yerel seçime hazırlanırken, yılın ilk iki ayında merkezi yönetim bütçesinden illere yapılan harcamalarda, depremzede iller dışarıda tutulursa geçen yıla göre en büyük artışın, iktidar partisinin tüm ağırlığıyla büyükşehir belediye başkanlığını kazanmaya yoğunlaştığı İzmir’de gerçekleştiği dikkati çekti.
Hazine ve Maliye Bakanlığının açıkladığı ocak-şubat dönemi merkezi yönetim bütçe verilerine geçen yıla göre yüzde 105,1 artışla 1 trilyon 457,9 milyar lira olan toplam bütçe harcamalarının yüzde 58’le yarıdan fazlasını, büyük bölümü faiz ödemesi olmak üzere “merkez”den yapılan oluşturdu. Söz konusu harcamalar geçen yıla göre yüzde 95,2’lik bir artışla 847 milyar lira olarak gerçekleşti.
İzmir’de yüzde 168’lik artış
İller bazında yapılan harcamalardan da en büyük payı nüfusu ile orantılı olarak üç büyük il alırken, geçen yılın aynı dönemine göre en fazla harcama artışının depremzede iller arasında yer alan Gaziantep’te olduğu görüldü.
Nüfus ve idari olarak büyüklüğü dolayısıyla zaten en çok bütçe harcaması alan iller arasında yer alan Gaziantep’e bu yıl ilk iki ayda yapılan bütçe harcamaları, geçen yıl şubat ayında yaşanan depremle ilgili faaliyet ve giderlerin de etkisiyle yüzde 186,4 oranında artış gösterdi.
İki aylık bütçe harcamasında Gaziantep’ten sonra geçen yıla göre en yüksek artışın ise yüzde 168,2 oranı ile Türkiye’nin üçüncü büyük ili ve uzun yıllardır CHP’nin kalesi konumundaki İzmir’de gerçekleşti. Bu ile geçen yılın ilk iki ayında yapılan her 100 liralık yatırıma karşılık bu yıl aynı dönemde 368 lira harcandı.
Depremzede illerde rekor artış
2002’den bu yana Türk siyasetini domine eden, genel ve yerel seçimlerde kesintisiz şekilde birinci parti olarak zaferle çıkan, ancak İzmir’de girdiği dört yerel seçimden de yenilgi alan AK Parti için İzmir’de bu seçimlerin kazanılması, sembolik bir anlam taşıyor.
AK Parti, “ülkenin en muhalif ili” olarak algılanan İzmir’de, 2024 yerel seçimlerinde daha önce hiç olmadığı kadar iddialı ve öncekilere göre çok daha rekabetçi bir seçim çalışması yürütüyor.
İki aylık bütçe harcamalarında, Gaziantep gibi diğer bazı depremzede illerde de rekor artışlar yaşandı. Harcamalar geçen yılın aynı dönemine göre Kahramanmaraş’ta yüzde 158,5, Osmaniye’de yüzde 157,5, Kilis’te yüzde 152,5, Şanlıurfa’da yüzde 149,7, Malatya’da yüzde 148,5 artış kaydetti.
Öte yandan İzmir gibi belediye başkanlığının CHP’de olduğu Aydın iline yönelik harcamalarda yüzde 144,8’lik ve belediyenin MHP’de olduğu bu partinin aynı adayla seçime girdiği Karabük’te de yüzde 144’lük artışlar dikkati çekti. Türk siyasi tarihinde muhafazakâr partilerin ve AK Partinin kalesi olarak bilinen Konya iline yönelik harcamalar da geçen yıla göre yüzde 143,7 oranında artış gösterdi.
Bu on ile yapılan toplam bütçe harcaması yüzde 158,9 arttı, anılan dönemde diğer 71 ile yapılan toplam harcamadaki artış ise yüzde 113,9’da kaldı. Bütçe harcamalarındaki artışlara göre, diğer depremzede illerden Diyarbakır yüzde 135,7 oranı ile 18’inci, Hatay yüzde 134,9 artışla 19’uncu, Adana yüzde 133,8 oranı ile 26’ncı, Adıyaman yüzde 128 artışla 43’üncü, Elâzığ da yüzde 118,4 artışla 68’inci sırada yer aldı.
En çok harcama Ankara’ya
Ocak-şubat döneminde yönetsel giderlerin de etkisiyle en fazla bütçe harcamasını yaklaşık 79 milyar lira ile Başkent Ankara aldı. Ancak Ankara, bütçeden aldığı harcama tutarı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 72,9’la en az artan il oldu.
Vergi gelirlerinden 113 milyar
Harcama tutarında Ankara’yı 67,3 milyar lira ile Türkiye’nin en büyük ili olan İstanbul izledi. Harcama tutarında ikinci olan İstanbul, geçen yıla göre artışta ise yüzde 117,9 oranı ile 69’uncu sırada yer aldı. İzmir de yaklaşık 34 milyar lira ile üçüncü sırada yer aldı.
Konya, Bursa, Diyarbakır, Adana, Antalya, Gaziantep ve Şanlıurfa iki ayda en çok bütçe harcaması yapılan ilk on il arasında yer aldı. Merkezden yapılanlar hariç bütçe harcamalarından Ankara yüzde 12,9, İstanbul yüzde 11, İzmir yüzde 5,6 olmak üzere ilk on il toplamda yüzde 46,3 pay alırken, diğer 71 ilin toplam payı yüzde 53,7 oldu.
Bu arada ocak-şubat döneminde genel bütçe vergi gelirlerinden, yasada öngörülen oranlara göre yerel yönetimlere aktarılan paylar, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 103,2 artışla 113 milyar liraya ulaştı. Bunun 51,1 milyarı büyükşehir belediyelerine aktarıldı. İller Bankası aracılığıyla yerel yönetimlere aktarılan tutar da 42,9 milyarı büyükşehir ilçe belediyelerine, 14,3 milyarı büyükşehir dışındaki belediyelere ve 2,3 milyarı da il özel idarelerine olmak üzere toplam 61,9 milyar lira olarak gerçekleşti. Geçen yılın ilk iki ayında yerel yönetimlerin genel bütçe vergi gelirlerinden aldığı pay 55,6 milyar lira olarak gerçekleşmişti.