Seçim öncesi tüketici güveni aşağı doğru
Geçen 12 aya kıyasla hanenin mevcut maddi durumuna ilişkin değerlendirme ile gelecek 12 ayda olası maddi durum ve genel ekonomik durum beklentileri önceki aya göre kötüleşti.
Yerel seçimlere yaklaşık bir aylık bir süre kalırken, ekonomideki gidişatla karşılıklı etkileşim içinde bulunan ve seçmenlerin oy verme davranışlarına da etki eden psikolojik faktörlerden “tüketici güveni”, şubat ayında düşüş kaydetti.
Türkiye İstatistik Kurumu ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası iş birliği ile her ay gerçekleştirilen Tüketici Eğilim Anketinden hesaplanan Tüketici Güven Endeksinin şubat ayı sonuçları açıklandı.
Buna göre tüketicilerin genel güven düzeyini yansıtan endeks, önceki aya göre yüzde 1,3 düşerek 79,3’e indi. Böylece endeks bir yıl önceki düzeyinin de yüzde 3,8 altına inmiş oldu.
Güven-seçim ilişkisi
Önceki dönemlere ilişkin veriler, seçim sonuçları ile tüketicilerin güven düzeyi arasında belli bir ilişkiye işaret ediyor. Genelde Tüketici Güven Endeksi’nin seçim ayında 100’e yakın ya da yükselişte olduğu dönemlerde iktidar partileri lehine, 100’ün çok altında bulunduğu ya da düşüşte olduğu zamanlarda ise tersine sonuçlar alındığı dikkati çekiyor.
Bundan önceki yerel seçimlerin yapıldığı ve muhalefet partilerinin oy grafiğinin yükseldiği Mart 2019’da endeks 81,1’le oldukça düşük düzeyde bulunuyordu.
Endeksin bu yıl seçimin yapılacağı mart ayında ölçülecek düzeyi, tüketici güveninin sonuçlara etkisi konusunda daha net fikir verecek. Tüketici Güven Endeksi, iktidar partisinin başarıyla çıktığı son genel seçimlerin yapıldığı Mayıs 2023’te ise 91,1’le son beş yılın zirvesinde bulunuyordu. Seçim öncesi sosyal kesimlere yönelik iyileştirmeler ve oluşan pozitif beklentilerin yarattığı güven artışı, seçim sonuçlarına etki etmişti.
Ancak seçimden sonra, haziran ve temmuz aylarında yaşanan kur şoklarının da etkisiyle endeks sert biçimde düştü. Bu eğilim ağustosta da artarak devam etti ve endeks 68’e kadar indi. İzleyen dönemde yeniden yükselişe geçen güven endeksi eylülde 71,5’e, ekimde 74,6’ya, kasımda 75,5’e, aralıkta 77,4’e ve bu yılın ocak ayında 80,4’e kadar çıktı. Tüketici güveninde şubatta yaşanan düşüşte ise memur ve emekli zamları başta sosyal kesimlere yapılan iyileştirmelerin, bu kesimlerin seçim öncesi artan beklentilerini yeterince karşılamayışının etkili olduğu değerlendiriliyor.
Tüketicilerin, genel ekonomik gidişat ve kendi mali durumlarına ilişkin beklenti ve değerlendirmeleri ile harcama ve tasarruf eğilimlerini ölçen ve dünyada ekonomideki gelişmeleri yakından izlemek amacıyla kullanılan öncü bir gösterge olan tüketici güven endeksinin 100’den büyük olması tüketici güveninde iyimser, 100’den küçük olması kötümser durumu yansıtıyor. Buna göre zaten kötümser alanda bulunmaya devam eden tüketici güveninde yerel seçim öncesi yaşanan düşüşün seçmenlerin oy verme davranışına da etki edeceği tahmin ediliyor.
Maddi durumda iyileşme beklentisi azaldı
Tüketici güven endeksini oluşturan değerlendirme ve beklentilerle ilgili alt endekslerin önemli bir bölümü, seçim arifesinde, bir ay önceye göre düşüş gösterdi, diğer beklentilerdeki iyileşme de yetersiz kaldı.
Geçen 12 aylık döneme göre hanenin mevcut maddi durumuna ilişkin 100’ün altındaki kötümser bölgeden çıkamayan alt endeksin ocak ayında 67,2 olan değeri şubatta biraz daha düşerek 67,1’e indi. Gelecek 12 aylık dönemde hanenin maddi durum beklentisine ilişkin alt endeks de yüzde 1,6 düşüşle 78,2’ye geriledi. Başka deyişle gelecek 12 ayda maddi durumunda kötüleşme bekleyenlerin oranı daha da arttı.
Genel ekonomik durum beklentisi
Geçen 12 aylık döneme göre mevcut ekonomik durum hakkındaki görüşü yansıtan alt endeks sadece yüzde 0,8’lik bir artışla 52,2 olurken, gelecek 12 ayda genel ekonomik durum beklentisine ilişkin endeks yüzde 3,4’lük düşüşle 74,6’ya geriledi. Gelecek 12 ayda işsiz sayısı beklentisine ilişkin alt endeks değeri ise önceki aya göre yüzde 3,4 artarak 76,5 oldu. Bu endeksin artması işsiz sayısının azalacağı, düşmesi ise artacağı yönünde beklenti ifade ediyor. Buna göre işsizlikte artış beklentisi şubatta, önceki aya göre daha da arttı.
Ev, otomobil alma umudu diplerde
Alt endeksler içinde en düşük değer, ev alabilme beklentisinde. Hanelerin gelecek 12 ayda konut satın alabilme veya inşa ettirme ihtimalini gösteren endeksin değeri şubatta sadece 9,7 oldu. Bu alt endeks önceki aya göre yüzde 4,5 artmakla birlikte geçen yılın ayın ayındakinin yüzde 1 altında kaldı.
Baz değerin 100 olduğu dikkate alınınca konut alma umuduna ilişkin alt endeksin değeri, aşırı “umutsuz” bir durumu ifade ediyor. Tüketici güvenini oluşturan alt endeksler içinde konuttan sonra en düşük umut düzeyi hala otomobilde. Gelecek 12 ayda otomobil alma beklentisini yansıtan endeksin değeri de şubatta yüzde 10,7 artmasına rağmen, ancak 17,7 düzeyine gelebildi.
Geçen 12 aya göre gelecek 12 ayda dayanıklı tüketim mallarına harcama eğilimini gösteren alt endeksin değeri şubatta yüzde 0,3 düşerek 97,5’e indi. Mevcut dönemin tasarruf etmek için uygunluğuna ilişkin endeksin ocakta 71,8 olan düzeyi ise yüzde 1,7 artışla 73’e çıktı. Önceki 12 aylık döneme göre gelecek 12 ayda tüketici fiyatlarının değişimine ilişkin “beklenti” endeksinin ocak ayında 54 olan düzeyi, şubatta yüzde 1,1 artarak 54,6’ya yükseldi.