Uzaktan çalışmada iş yeri sayılma riski
COVID-19 salgını, uzaktan çalışma konusunda boyut ve kapsam açısından benzeri görülmemiş kitlesel bir deneyimi beraberinde getirdi. Pandemiden önce bile, dijital sektörde istihdam edilen uzaktan çalışanların ilgisini çekmeyi amaçlayan politikalar, dünya çapında yerel, bölgesel ve ulusal yönetimlerin girişimiyle giderek daha popüler hale geldi (*).
Pandemi döneminde çoğu işletme, faaliyetlerinin kısıtlanması sorunuyla karşı karşıya kalmış, ofislerin ve iş yerlerinin kapatılması, iş yapma biçiminin değiştirilmesi (örneğin evden çalışma) sonucuna yol açmıştır. Pek çok ülkede, uluslararası seyahatin askıya alınması, çalışanların çeşitli ülkelerde mahsur kalması gibi sonuçlarda üretmiştir. İnsanların bu nedenlerle geçici olarak ikametgahlarından uzak kalması, çalışanlar ve çalıştıkları işletmeler için vergisel sorunları da beraberinde getirdi.
Ekonomik İş birliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), pandeminin sınır ötesi çalışma ilişkileri bakımından vergi anlaşmaları özelinde oluşturduğu sorunlara yönelik bir kılavuz yayınladı (**). Rehber, sınır ötesi çalışanların istihdamını ifa ettikleri yerin Covid-19 ile ilgili kriz nedeniyle uzaktan çalışma veya evden çalışma gibi istisnai ve geçici olarak değiştirilmesine açıklık getirmiştir.
Buna göre, evden uzaktan çalışma, işletme için bir işyeri oluşturmamalıdır, çünkü bu tür bir faaliyet yeterli derecede kalıcılık veya sürekliliğe sahip değildir veya işletmenin, çalışanların uzaktan çalıştıkları, geçici olarak kullandığı yere erişimi veya kontrolü bulunmamaktadır.
Aynı şekilde, mücbir sebepler ve/veya devlet direktifleri nedeniyle sınır ötesi çalışanların veya acentelerin evden çalışma sırasında işletme adına geçici sözleşmeler akdedilmesi işletme için herhangi bir aracı/temsilcilik değerlendirmesiyle iş yeri oluşturmamalıdır. Covid dönemi yaklaşım, pandemi sonrası yerini vergi anlaşmalarının olağan işleyişine bırakmıştır. Küresel iş modellerinin gelişmesi, özellikle dijital sektör başta olmak üzere, sınır ötesi uzaktan çalışma iş ilişkisini çok artırmıştır.
Bu bakımdan, çoğunlukla 20-30 yaş aralığında dijital ortamda başka bir ülkeye, danışmanlık, tasarım, mühendislik vb hizmetler veren bir çalışma grubu oluşmuştur. Hizmet verilen yurt dışı firmalar ile yapılan sözleşmelerde aynı şekilde çeşitlilik göstermektedir. Bu noktada, teknik vergi hukuku bilgisi olmadan yapılan sözleşmeler, içerdiği düzenlemeler nedeniyle, öyle olmasa da, çalışanın hizmet verilen firmanın iş yeri sayılması sonucuna yol açabilecek mahiyette olabilir.
Vergi anlaşmaları düzeni
En genel biçimde, bir Akit Devlet teşebbüsüne ait kazanç, söz konusu teşebbüs diğer Akit Devlette yer alan bir işyeri vasıtasıyla ticari faaliyette bulunmadıkça, yalnızca bu Devlette vergilendirilecektir.
Eğer teşebbüs yukarıda bahsedilen şekilde ticari faaliyette bulunursa, teşebbüsün kazancı yalnızca işyerine atfedilebilen miktarla sınırlı olmak üzere bu diğer Devlette vergilendirilebilir. Kurumlar Vergisi Kanunu’nun dar mükellefiyeti düzenleyen 3(2) maddesine göre, kanunda sayılı kurumlardan kanunî ve iş merkezlerinin her ikisi de Türkiye'de bulunmayanlar, sadece Türkiye'de elde ettikleri kazançları üzerinden vergilendirilirler.
Aynı kanuna göre, dar mükellefiyette kurum kazancı, ticari kazançlar bakımından Vergi Usul Kanunu hükümlerine uygun Türkiye'de iş yeri olan veya daimî temsilci bulunduran yabancı kurumlar tarafından bu yerlerde veya bu temsilciler vasıtasıyla yapılan işlerden elde edilen kazançlardan oluşur.
Gelir Vergisi Kanuna göre ise daimi temsilci, bir hizmet veya vekalet akdi ile temsil edilene bağlı olup, onun nam ve hesabına muayyen veya gayrimuayyen bir müddetle veya müteaddit ticari muameleler ifasına yetkili bulunan kimsedir.
Tüm bu nedenlerle, bir anda dar mükellef bir kurumun Türkiye’deki “iş yeri” olarak sayılmamak için söz konusu sözleşmelerde görev tanımı açık biçimde belirtilmeli, iş ilişkisi bu görev tanımına uygun yerine getirilmeli, sözleşmeler titiz bir teknik hukuk bilgisiyle gözden geçirilmelidir. *Bu konuda bkz. The Future of Remote Work: Opportunities and Policy Options For Trentino, OECD, 2021. ** Updated Guidance on Tax Treaties And The Impact of The Covid-19 Pandemic, OECD, 2021