Yaşandı bitti saygısızca

Gençler bilmez, Burak Kut 1995’te, New York Manhattan’dan seslenir. 1995’te İs­veç ve Finlandiya Avrupa Birliğine kabul edil­di, Dünya Ticaret Örgütü kuruldu. Türkiye ve AB arasında Gümrük Birliği Anlaşması imza­landı. Sadri Alışık ve ressam Bob Ross’u o yıl kaybettik. Dua Lipa aynı yıl doğdu. İnsanlığın yine gözü önünde, Gazze’deki gibi, Bosna’da soykırım o seneydi. Kardak Krizi sırasında ta­rihe geçen meşhur cümle söylendi: “Bizde tek çakıl taşı verilmez”.

Gençler yine bilmez, o zamanlar cep tele­fonları hayatımıza yeni girmeye başlamış­tı, internetle yeni tanışıyorduk. Sosyal med­ya yoktu, özel televizyonlar yeni yeni yayına başlarken, “Radyomu İstiyorum” kampanya­sı ile özel radyo yayınlarını yine yeniden ka­zanmıştık. Kulakları çınlasın, kampanyanın mimarı Saint Joseph Lisesinden ağabeyim Osman Ataman ile o günleri yine bir özel rad­yoda, Endüstri Radyo’daki “Kobilerin Koçu, Finans Doktoru” programımda konuştuk.

Macera dolu Amerika

Aynı sene bir diğer hit parça Rafet El Ro­man’dan elinde gitarı ile yine Manhattan’dan geldi. Gençler bilmez, o zamanlar müzikler bir başkaydı. Boşuna 90’lar denmiyor, partile­ri düzenlenmiyor. Aynı yıl Roxette “The Wor­kers’ Gymnasium” Pekin İşçi Stadyumu’nda, özel izinle ilk konser veren Batılı grup olur. O yıl BYD Grup (otomobil) kurulur. ABD’de fede­ral bütçe nedeni ile federal hükümet kapanır.

Bugün BYD elektrikli otomobil piyasasın­da Tesla’yı geride bırakırken, Elon Musk’ın önderliğinde DOGE ile bütçe açıkları kapatıl­maya çalışılıyordu. 1995’te Elon Musk, Stan­ford’daki malzeme bilimi mühendisliği dok­tora programını bırakıp, kardeşiyle birlikte ilk şirketi Zip2’yi kurmuştu.

Malzeme biliminde nadir elementler baş­ta elektrikli otomobiller olmak üzere ABD ve Çin arasında dünyada sorunken, aslında küre­sel ticarette yaşananlar saygısızca günümüz­de devam ediyor. İsveç ve Finlandiya NATO üyesi olmuşken, Alaska Frigo Buzzz ve Grön­land Kanada derken, Baltıklar ve Arktik yine gündemde, soğuk savaş oyunu oynanıyor. Dua Lipa dünyaca meşhur, Cold Play gibi.

Aradan 30 sene geçti. Amerika daha fazla macera doldu. Bugün dünya ticaretinde tari­fe, gümrük savaşları ile kur ve ticaret savaşla­rı bir adım öteye taşındı. Hala AB üyesi deği­liz, AB de eskisi gibi bir (birlik) mi ayrı tartış­ma konusu. Dünya Ticaret Örgütü, Birleşmiş Milletler gibi kurumlar kâğıt üzerinde var, çünkü bu kurumlar artık insanlığın sorunları­na çözüm yaratmakta zorlanıyorlar. Ama ge­çen yıl kurumların önemi İsveç Merkez Ban­kasından Nobel anısına ekonomi ödülü aldı. Muhtemelen eskiye duyulan özlem olsa ge­rek. Gerçi IMF ve onun neoklasik ortodoks programları o zamanlarda dahi çözüm yarata­mıyordu ama.

Hercai

1995 Türkçe Pop yılının belki de nirva­nasıydı. Futbolda Metin-Ali-Feyyaz neyse İzel-Çelik-Ercan da oydu. Hercai, Sayenizde, Hasretim şarkılarına Ferda Anıl Yarkın So­nuna Kadar diyordu. Yeşim Salkım Deli Mavi derken, Gülay Cesaretin Var mı Aşka diyordu. Delice Bir Sevda Ege’den gelirken, Hakan Pe­ker Ateşini Yolla Bana diyordu.

Dedik ya, gençler bilmez, 90’lar başkaydı. Soner Arıca Derbeder, Ebru Gündeş Fırtına­lar, Yeni Türkü Bana Bir Masal Anlat Baba, Si­bel Alaş Adam, Levent Yüksel Zalim, Mirke­lam Her Gece, Tarkan Kış Güneşi, Emel Müf­tüoğlu Hovarda, Candan Erçetin Umurumda Değil, MFÖ Mazeretim Var Asabiyim Ben, Su­at Suna Yalan Değil diyordu.

Japon işi

Kemal Sunal ve Fatma Girik başrol, Kartal Tibet yönetmen filmi 1987 yapımı. Kemal Su­nal’a Japonya’dan bir robot hediye gelir. O yıl ABD’nin Japonya’ya dış ticaret açığı 58 mil­yar dolar, parite 144 Yen.

1995’te bizde ekonomi %7,2 büyürken, enf­lasyon %89. İşsizlik %7 iken, bütçe açığı/GS­YH %3,8 ve cari açığın oranı %2,4. Nominal faiz oranı üç hanede. ABD’de ise %2,7 büyüme ve %2,8 enflasyona karşılık işsizlik %5,6. Po­litika faizi %5,5 iken, bütçe açığı/GSYH %2,2 ve cari açığın oranı %1,5. Dolar Mark paritesi 1,37 ve Japon Yeni 79 ile en düşük seviyede.

1990’ların başında ABD Japonya’yı otomo­tiv ve elektronik sektörlerinde “haksız reka­bet” ve “pazar kapatma” ile suçlayarak tica­ret gerilimi yaratmış, 1992’de Bush’un Ja­ponya’da ziyareti bu yüzden olmuştu ve Bush bayıldığında parite 126 Yen idi. Ve o yıl Bill Clinton başkan oldu. Burak Kut’un 1995 al­bümünün adı mı? “Nereden Geldim Nerelere Gideceğim” idi.