Yeni bir kontrol çağı mı başlıyor?

Market alışverişinde poşetleri sayı­yoruz. Doğalgaz faturasına her za­mankinden dikkatle bakıyoruz. Hava eski­si gibi değil, su çoktan eski halini unuttu. Şimdi de Meclis’ten geçen İklim Kanunu ile birlikte bu değişim resmiyet kazanıyor. Kâğıt üzerinde umut verici: Türkiye, 2053 net sıfır karbon hedefiyle uyumlu, çevreyi önceleyen bir yasa çıkardı. Ancak pratik­te sanki başka bir şey oluyor. Yasa, herkes için yeşil bir gelecek vaat ederken, herke­sin aynı noktadan başlamadığını görmez­den geliyor. Bu yasa doğayı mı koruyacak, yoksa bazılarını sistem dışına mı itecek?

Yeşil dönüşüm mü, dijital dışlanma mı?

İlk dikkat çeken şey şu: Bu yasa sadece sanayiciyi ya da enerji şirketini değil, çift­çiyi, belediyeyi, esnafı hatta tüketiciyi il­gilendiriyor. Ve bu yeni sistemin dilini an­lamak kolay değil: Karbon kredisi, yutak alan, raporlama yükümlülüğü... Hadi bü­yükler bu dili öğrensin, köydeki biri ne ya­pacak? Kırsalın kaderi bir kez daha iyi ni­yetli bir merkezî kararla sarsılıyor olabilir. Sanki sistem bize şunu diyor: Ya dijitalle­şeceksin, ya sistem dışı kalacaksın. Ve ar­dından gelen kaygılar... Bazıları artık açık açık soruyor: “Karbon puanımız olacak mı?” Ya da “Kimin ne tükettiği takip mi edilecek?” Hele ki dijital para, dijital kim­lik, akıllı şehir projeleri gibi büyük başlık­lar da bu kanunla aynı masaya oturunca, sorular daha da çoğalıyor. Yasada böyle bir madde yok ama böyle bir şüphe var. Bu iki­si bazen birbirinden daha etkili.

Komplo teorileri ve kanun ne diyor?

Emisyonları ölçelim, izleyelim, azalta­lım. Şirketler karbon ayak izini açıklasın. Belediyeler plan yapsın. Sanayi, enerji, ta­rım, hepsi kapsama alanına girsin. Güzel. Ama bu kadar geniş bir şemsiye açılacaksa, altında kimin ıslandığına dikkat etmek ge­rekir. Zira bazıları bu yağmurdan şemsiye açarak çıkacak, bazıları ise montsuz yaka­lanacak. Mesela karbon piyasası kurulacak deniyor. Şirketler karbon salma hakkını alıp satacak. Kimileri “Harika, çevreci bir piyasa kuruyoruz” diyor. Kimileri de “Ya­ni zengin karbonunu affettirecek, fakir do­matesiyle ceza mı yiyecek?” diye soruyor. Kaygıları ise temelde şu: bu dünyada tek derdi üç kap yemek olan insanın, şimdi bir de karbon hesabı mı tutması gerekecek? Haricen bir de meşhur “karbon ayak izi” var. Şimdi her vatandaşın karbon izi devlet arşivine işlenecekmiş gibi bir hava oluştu. Bunun komplo teorileriyle de ilgisi var. Fa­kat, yasa böyle demiyor. Sosyal medyada şimdiden bu teoriler güçlenerek dolaşıyor: “Kırmızı et haftada bir porsiyonla sınırla­nacakmış”, “Köyde soba yakana ceza ge­liyormuş”, “Tarlada çalışan kadın karbon kotasını doldurunca izne çıkacakmış” gi­bi... Mizah desen değil, gerçek desen değil.

Kaynak nerede?

Yasanın en tartışmalı yanlarından biri de yerel yönetimlerin omzuna yüklenen ağır görevler. Belediyeler karbon salımı­nı izleyecek, raporlayacak, strateji geliş­tirecek. Peki hangi yazılımla, hangi ekip­le, hangi bütçeyle? İstanbul’un bile zorla­nacağı sistemleri, Ardahan’daki bir belde belediyesi nasıl işletecek? Eğer yanıt “Eği­tilecekler” ise, eğitime ayrılan kaynağı da görmek isteriz. Aksi takdirde bu yük, yerel yönetimlerin üzerine bırakılmış teknik bir muamma olmaktan öteye gidemez. Bir de işin sınıfsal boyutu var. İklim politikaları “eşitlikçi görünse de”, eğer gelir adaletsiz­liği gözetilmezse en büyük bedeli yoksul­lar öder. İklimi korumak, toplumu göz ardı ederek mümkün değil. Ve bir toplumu böy­lesine köklü bir değişime ikna etmenin yo­lu, önce şeffaflıktan geçer. İklimi korumak istiyorsak önce toplumu ikna etmeliyiz. Onu da “sıfır karbon” hedefinden önce, sı­fır belirsizlik ile başarmalıyız. Aksi halde bir yasa, çevreyi korumaktan çok, yaşam biçimlerini denetlemenin aracı hâline gel­diği inancını tetikleyebilir. Ve tam da bu yüzden, insanlar sormadan edemiyor: Ye­ni bir kontrol çağı mı başlıyor?