2025’te vergi reformu tartışmaları: Toplumsal adalet sorunu

Vergi Sistemindeki Adalet­sizlik, KDV-ÖTV Sorunları ve Çözüm Önerileri

Türkiye’de vergi sistemi, do­laylı vergilerin (KDV, ÖTV, ÖİV vb.) ağırlığı nedeniyle eleştirili­yor. Gelir dağılımı adaletsizliği­ni artıran bu yapı, 2025’te bekle­nen vergi reformuyla değiştirile­bilir mi?

Dolaylı vergilerin ekonomik ve sosyal etkileri

1.Türkiye’de dolaylı vergi­lerin yapısı

Türkiye’de vergi gelirlerinin büyük kısmı dolaylı vergilerden oluşuyor. 2024 verilerine göre:

-KDV (Katma Değer Vergisi) Toplam vergi gelirlerinin %40’ı (~1.2 trilyon TL).

-Temel gıda: %8

-Genel oran: %18

-Lüks ürünler: %20

-ÖTV (Özel Tüketim Vergisi): %20 pay (~600 milyar TL).

-Akaryakıt, alkol, tütün ve lüks mallarda yüksek oranlar.

-Diğer dolaylı vergiler (ÖİV, damga vergisi vb.):%5-10 aralı­ğında.

Toplam dolaylı vergi payı:%65 (OECD ortalaması: %34).

2.Dolaylı vergilerin adalet­siz etkisi

-Gelir eşitsizliğini artırıyor:

-Düşük gelirli aileler, harca­nabilir gelirlerinin %25-30’unu dolaylı vergilere öderken, yük­sek gelirlilerde bu oran %10-15 civarında.

-Tüketimi baskılıyor:

-Özellikle enflasyonla bir­likte KDV ve ÖTV’nin yüksekli­ği, temel ihtiyaçlara erişimi zor­laştırıyor.

-Kayıt dışı ekonomiyi besli­yor:

-Yüksek vergi oranları, özel­likle KDV kaçakçılığını artırıyor (~150 milyar TL kayıp tahmini).

-İskandinav modeli: Yüksek gelir vergisi, ancak sosyal devlet hizmetleriyle destekleniyor.

-ABD: Şirketler ve yüksek ge­lirliler üzerinden dolaysız vergi ağırlıklı.

Vergi sisteminin sektörel etkileri

Otomotiv sektörü:

-ÖTV’nin araç fiyatlarının %60’ını oluşturması

-2024’te binek araç satışların­da %25 düşüş

-Elektrikli araçlarda teşvikle­rin yetersiz kalması

İnşaat sektörü:

-KDV oranlarındaki dalgalan­maların konut maliyetlerine et­kisi

-Yapı malzemelerindeki vergi yükünün konut fiyatlarını %18- 20 artırması

Perakende sektörü:

-KDV artışlarının zincir ma­ğazalar üzerindeki etkisi

-E-ticaret platformlarıyla ge­leneksel perakende arasındaki vergi uçurumu

Vergi adaletsizliğinin makroekonomik sonuçları

-Gelir dağılımındaki bozulma: En zengin %10 ile en yoksul %10 arasındaki gelir farkının 15 kata çıkması

-Tasarruf oranlarının düşüşü: GSYH’nin %12’si seviyesinden %9’a gerilemesi

lYatırım iklimine etkileri: Dolaylı ver­gi ağırlıklı sistemin yabancı yatırımcıları olumsuz etkilemesi

Reform önerilerinin uygulanabilirlik analizi

Kısa vadeli çözümler:

-Acil ihtiyaç mallarında KDV indirimi

-Dijital hizmet vergilerinin yürürlüğe konması

-ÖTV’de lüks tanımının geniş­letilmesi

Orta vadeli adımlar:

-Gelir vergisi dilimlerinin enf­lasyona endekslenmesi

-Vergi denetim kapasitesinin artırılması

-Yeşil dönüşüm vergi teşvik­leri

Uzun vadeli reformlar:

-Servet vergisinin kademeli uygulamaya geçirilmesi

-Vergi idaresinin dijital dönü­şümü

-Bölgesel vergi politikalarının geliştirilmesi

Karşılaştırmalı politika analizi

Başarılı örnekler:

-Portekiz: KDV’de temel gıda oranını %6’ya düşürerek yoksul­luğu %3 azaltması

-Güney Kore: Dijital servis vergisiyle yıllık 5 milyar $ ek ge­lir sağlaması

-Kolombiya: Vergi istisnala­rıyla kayıt dışı ekonomiyi %8 da­raltması

Başarısız denemeler:

-Arjantin: Aşırı vergi artışları­nın tüketimi %12 düşürmesi

-Yunanistan: Servet vergisinin sermaye kaçışını hızlandırması

Türkiye için özgün çözüm önerileri

1.Akıllı KDV sistemi:

-Tüketim miktarına göre ka­demeli vergilendirme

-Dijital fiş uygulamasıyla iade mekanizması

2.Sektörel dengeleme:

-İhracat ağırlıklı sektörlerde vergi istisnaları

-Yerli üretimi teşvik edici dü­zenlemeler

3.Sosyal koruma mekaniz­maları:

-Vergi gelirlerinin %20›sinin sosyal yardımlara ayrılması

- Negatif gelir vergisi uygula­ması

Vergi reformu için somut öneriler

1.KDV ve ÖTV’de yapısal de­ğişiklikler

A) KDV Reformu: Temel ihti­yaçlarda sıfır vergi

-Gıda, eğitim, sağlık ürünle­rinde KDV %0’a çekilebilir.

-Maliyet: ~150 milyar TL büt­çe açığı.

-Kazanım: Düşük gelirlilerin tüketim gücü artar.

B) ÖTV’de adil düzenleme

-Lüks tüketim (milyonluk araçlar, yatlar) için artan oran­lı ÖTV:

-1-3 milyon TL araç: %30 - %50

-3 milyon TL üstü: %80

-Tahmini ek gelir: ~50 mil­yar TL

2.Dolaylı vergilerin artırıl­ması etkisi:

Yüksek gelirlilerden ek ~100 milyar TL gelir.

B) Servet vergisi getirilmesi

-10 milyon TL üstü varlıklar için %2 yıllık vergi.

-Tahmini gelir: ~80 milyar TL/yıl.

-Dünya örnekleri: Fransa, İs­panya gibi ülkelerde uygulanı­yor.

Dijital ekonomi ve kayıt dışılıkla mücadele

-Netflix, Spotify, Google gi­bi dijital hizmetlerden ek vergi (%15-20).

-Potansiyel gelir: ~30 milyar TL.

-E-ticarette fatura zorunlulu­ğu:

-Kayıt dışılık azalır, ek ~50 milyar TL gelir sağlanabilir.

Çevreci vergi politikaları (Yeşil vergi)

-Plastik poşet, karbon salınımı yüksek ürünlere ek vergi.

-Elektrikli araçlarda ÖTV in­dirimi.

Reform mümkün mü?

Türkiye’nin vergi sisteminde­ki adaletsizliği gidermek için:

-Dolaylı vergiler kademeli olarak azaltılmalı.

-Gelir ve servet vergileri ar­tırılmalı.

-Kayıt dışı ekonomiyle etkin mücadele edilmeli.

-Vergi sistemi, büyümeyi engellemeyecek şekilde tasar­lanmalı.

2025’te yapılacak bir reform, hem sos­yal adaleti sağlayabilir hem de büt­çe dengesini koruyabilir. Ancak, siya­si irade ve toplumsal uzlaşı kritik önem ta­şıyor.

Türkiye’nin vergi reformu ih­tiyacı, yapısal dönüşüm gerek­tiren çok boyutlu bir sorundur. Acil eylem planı olarak:

-2025 bütçesinde dolaylı-do­laysız vergi dengesinin %55- %45 seviyesine çekilmesi

-Vergi afları yerine sürdürü­lebilir düzenlemeler yapılması

-Vergi politikalarının sosyal politikalarla entegre edilmesi

Bu reformların başarısı, siya­si iradenin yanı sıra; iş dünyası, sivil toplum ve akademinin ka­tılımıyla oluşturulacak uzlaşı­ya bağlıdır. 2025 yılı, Türk vergi sisteminin daha adil ve verim­li bir yapıya kavuşması için kri­tik bir fırsat penceresi sunmak­tadır.

Son söz:

“İnsanlar nasıl konuşulması gerektiğinin dersini alırlar; ama en büyük ilim, nasıl ve ne zaman susulması gerektiğini bilmektir” Lev Tolstoy

“Gösteriş insanın kültürel za­yıflığını yansıtma halidir” Kon­füçyüs